Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), giá lương thực và nhiên liệu tăng cao đang làm tổn thương các hộ gia đình trên toàn thế giới. Giá năng lượng toàn cầu tăng vọt kể từ khi xung đột Nga-Ukraine xảy ra, nhấn mạnh sự cần thiết của việc chuyển đổi năng lượng xanh, thoát khỏi sự phụ thuộc vào các nguồn nhiên liệu hóa thạch. Xung đột cũng đã ảnh hưởng đến an ninh lương thực, vốn đang chịu áp lực từ mất mùa và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt do nhiệt độ tăng cao hơn. Những diễn biến này cho thấy rõ tầm quan trọng của việc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng xanh sẽ hạn chế sự gia tăng nhiệt độ, đồng thời bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương, những người phụ thuộc nhiều nhất vào nhiên liệu chứa carbon cao và việc làm.

Trong khi định giá carbon là một trong những công cụ chính sách hiệu quả nhất để định hướng chi tiêu, thoát khỏi năng lượng gây ô nhiễm và đầu tư vào các giải pháp xanh, thì nhiều quốc gia lại miễn cưỡng sử dụng đòn bẩy chính sách này vì sợ mất khả năng cạnh tranh quốc tế, đặc biệt là trong các lĩnh vực phát thải cao như thép hoặc hóa chất.

Một cách để giải quyết vấn đề này là thông qua thỏa thuận giá sàn carbon quốc tế (ICPF). Điều này đã được đề xuất bởi IMF trong một bài báo năm ngoái kêu gọi các nhà phát thải lớn nhất thế giới trả giá sàn từ 25-75 USD cho mỗi tấn carbon tùy thuộc vào mức độ phát triển kinh tế. Đề xuất thừa nhận rằng một số quốc gia có thể sử dụng các chính sách thay thế để định giá carbon, nhưng những lựa chọn thay thế này phải đạt được mức giảm phát thải ít nhất giống như giá sàn carbon.

ICPF được tất cả các quốc gia áp dụng đồng thời — và có cùng mức giá sàn dựa trên mức thu nhập — sẽ kết hợp một số lợi thế quan trọng so với các giải pháp thay thế.

Đầu tiên, ICPF sẽ giảm lượng khí thải đủ để hoàn thành mục tiêu giảm 2 độ C cho trái đất. Trên thực tế, đó là phương án khả thi duy nhất trong số tất cả những phương án mà IMF đã xem xét để ngăn hành tinh nóng lên đến nhiệt độ cao nguy hiểm.

Thứ hai, ICPF sẽ chỉ tác động nhỏ đến tăng trưởng kinh tế toàn cầu - với điều kiện các quốc gia cũng giảm đầu tư vào năng lượng carbon. Theo ước tính của IMF, ICPF sẽ làm giảm tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu ở mức 1,5% vào năm 2030 so với mức có thể xảy ra khi không có giá sàn, trong đó các nước nghèo nhất thế giới giảm chậm hơn nhiều (chỉ 0,6%). Đây là một cái giá xứng đáng để ngăn chặn những chi phí lớn hơn khi không hạn chế được lượng khí thải carbon và tiêu tốn hàng nghìn tỷ USD như trong báo cáo gần đây của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu của Liên hợp quốc.

Và thứ ba, ICPF sẽ đảm bảo các chi phí chuyển đổi được phân bổ theo những trách nhiệm khác nhau giữa các quốc gia có mức thu nhập khác nhau, thông qua các mức giá carbon khác nhau. ICPF đề xuất đặt giá sàn cho mỗi tấn carbon là 25 USD cho các nước thu nhập thấp, 50 USD cho các nước thu nhập trung bình và 75 USD cho các nước thu nhập cao. Điều này sẽ công bằng hơn so với giá carbon tiêu chuẩn toàn cầu và sẽ không cần sử dụng nhiều các khoản thanh toán chuyển nhượng bổ sung giữa các quốc gia đã được chứng minh là có vấn đề về chính trị trong quá khứ.

Nhiều quốc gia (đặc biệt là những quốc gia có thu nhập cao) đã cam kết thực hiện chính sách khí hậu đầy tham vọng với những đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC). Các quốc gia này có thể phải đặt giá cao hơn để đạt được những mục tiêu này. Trong khi đó, đối với nhiều quốc gia có thu nhập trung bình và thấp, phân tích của IMF cho thấy, tăng cường sự đóng góp của các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp - chiếm tỷ trọng ngày càng tăng trong lượng khí thải toàn cầu - thực sự là chìa khóa để giữ cho nhiệt độ toàn cầu trong tầm kiểm soát.

Trong trường hợp không có thỏa thuận toàn cầu, các quốc gia có thu nhập cao đề xuất chính sách khí hậu đầy tham vọng đã xem xét áp đặt thuế quan đối với lượng khí thải carbon của các sản phẩm nhập khẩu (được gọi là điều chỉnh carbon biên giới hoặc BCA). Mục đích là để bảo vệ ngành công nghiệp trong nước khỏi các đối thủ cạnh tranh nước ngoài với các chính sách khí hậu ít nghiêm ngặt hơn. Nghiên cứu của IMF xác nhận, mặc dù BCA có thể bảo vệ các ngành sử dụng nhiều năng lượng và tiếp xúc với thương mại, nhưng không khuyến khích đủ mức giảm phát thải để đạt được các mục tiêu nhiệt độ toàn cầu. Điều này là do họ chỉ đánh thuế hàng hóa xuất khẩu từ các nước không có thuế carbon nội địa.

Ưu điểm thứ tư của ICPF là các quốc gia có thu nhập cao không cần áp đặt biểu thuế BCA. Tất cả các nhóm quốc gia sẽ cùng hành động, và các quốc gia có thu nhập cao sẽ không bị thiệt hại lớn về khả năng cạnh tranh ngay cả khi có sự phân biệt về giá carbon: hàng hóa từ các nước thu nhập trung bình và thấp thường sử dụng nhiều carbon hơn, vì vậy giá carbon thấp hơn và cường độ carbon cao hơn sẽ bù trừ lẫn nhau. Do đó, lượng hàng hóa nhất định sẽ yêu cầu các khoản thanh toán carbon tương tự ở tất cả các nhóm thu nhập.

Hiện nay, căng thẳng địa chính trị vẫn đang gia tăng và triển vọng hợp tác quốc tế có vẻ mỏng manh. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu là một thách thức toàn cầu khi lũ lụt, hạn hán và thảm họa thời tiết diễn ra thường xuyên hơn gây ra khủng hoảng lương thực trầm trọng cùng các chi phí kinh tế và con người khác. Đề xuất của IMF về mức sàn giá carbon quốc tế theo từng giai đoạn vào năm 2030 sẽ là một bước tiến lớn nhằm hạn chế sự nóng lên toàn cầu xuống dưới 2 độ C.

Minh Ngọc

Merino