Luật Năng Lượng Nguyên Tử 2025: Kịp thời, thực tiễn, hiện đại, phù hợp với xu hướng quốc tế

31/12/2025 - 21:517 phút đọc

Phóng viên: Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Ông nhận xét gì về tính kịp thời của Luật 2025 sửa đổi này?

TS. Đào Gia Phúc: Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 là kịp thời và phù hợp với định hướng phát triển năng lượng quốc gia hiện nay. Luật mới được Quốc hội thông qua vào ngày 27/6/2025 với tỷ lệ tán thành rất cao, cho thấy sự đồng thuận và quyết tâm chính trị rõ rệt trong việc cập nhật hành lang pháp lý cho lĩnh vực này.

margin: 15px auto;" />

Trong bối cảnh Việt Nam đang chuẩn bị tái khởi động chương trình năng lượng hạt nhân, bao gồm cả việc đưa điện hạt nhân trở thành một phần của chiến lược năng lượng sạch và bền vững, thì một khung pháp lý mới, đầy đủ và hiện đại là đòi hỏi cấp bách. Luật 2025 không chỉ kế thừa mà còn mở rộng, làm rõ các quy định về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân, an ninh hạt nhân, quản lý nhà nước, ứng phó sự cố và trách nhiệm bồi thường thiệt hại… tạo nền tảng pháp lý thuận lợi cho quản lý và triển khai các dự án hạt nhân trong tương lai.

Việc ban hành luật kịp thời tạo cơ sở cho các văn bản hướng dẫn thi hành, điều chỉnh kịp thời pháp luật theo thực tiễn, chuẩn bị cho các bước phát triển tiếp theo của ngành năng lượng nguyên tử ở Việt Nam: vừa đảm bảo an toàn, vừa tạo niềm tin cho các nhà đầu tư và người dân.

Phóng viên: Đâu là những nội dung bổ sung và quy định mới nổi bật, đáng chú ý trong Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi), thưa ông?

TS. Đào Gia Phúc: Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) thể hiện một bước tiến mạnh mẽ về mặt pháp lý đối với trách nhiệm bồi thường thiệt hại, biến chế định này từ một nguyên tắc tổng quát sang chế độ trách nhiệm nghiêm ngặt, cụ thể, có công cụ bảo đảm tài chính và thời hiệu rõ ràng. Đây là nhân tố trọng tâm để luật không chỉ bảo vệ người dân và môi trường sau sự cố, mà còn đặt ra yêu cầu pháp lý để ngăn chặn sự cố ngay từ đầu, từ đó tạo niềm tin cho công chúng và đóng góp vào phát triển an toàn, bền vững các dự án hạt nhân trong tương lai.

Phóng viên: Được biết, Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) có quy định nội dung mới tại Điều 7 là chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử. Đây là nội dung mà Luật 2008 và 2018 chưa đề cập. Ông đánh giá thế nào về sự chuyển đổi, bắt nhịp kịp thời này của Luật 2025?

TS. Đào Gia Phúc: Quy định mới tại Điều 7 của Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) không chỉ đơn thuần là áp dụng công nghệ vào quản lý nhà nước, mà nó đặt nền tảng để cải thiện toàn bộ quy trình: từ cấp phép, giám sát tuân thủ an toàn bức xạ và an toàn hạt nhân, công bố thông tin minh bạch, đến việc phản ứng kịp thời với các tình huống bất thường. Đây là điều mà Luật trước đây chưa làm được và cũng là yêu cầu tất yếu khi Việt Nam chuẩn bị bước vào giai đoạn phát triển điện hạt nhân và các ứng dụng công nghệ cao liên quan.

Khi chuyển đổi số được luật hóa, các cơ quan quản lý, đơn vị vận hành sẽ có cơ sở pháp lý để áp dụng các hệ thống giám sát tự động, dữ liệu thời gian thực và công cụ phân tích hiện đại, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn. Điều này phù hợp với định hướng phát triển của nhiều quốc gia trên thế giới, nơi mà công nghệ số đã trở thành phần không thể thiếu trong hệ thống quản lý an toàn hạt nhân.

Khi chuyển đổi số được luật hóa, các cơ quan quản lý, đơn vị vận hành sẽ có cơ sở pháp lý để áp dụng các hệ thống giám sát tự động, dữ liệu thời gian thực và công cụ phân tích hiện đại, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn. Điều này phù hợp với định hướng phát triển của nhiều quốc gia trên thế giới, nơi mà công nghệ số đã trở thành phần không thể thiếu trong hệ thống quản lý an toàn hạt nhân.

Phóng viên: Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) có điều chỉnh về trường hợp phải thực hiện quan trắc phóng xạ môi trường, bổ sung thêm các đối tượng là các tổ chức, cá nhân thăm dò, khai thác, chế biến, đóng cửa mỏ khoáng sản có tính phóng xạ. Ông nhận định gì về việc bổ sung này?

TS. Đào Gia Phúc: Điều 26 và 27 phù hợp với thông lệ quốc tế, việc mở rộng nhóm đối tượng phải thực hiện quan trắc phóng xạ môi trường tuân thủ nguyên tắc và thực hành quản lý an toàn phóng xạ được khuyến nghị bởi Hiệp hội Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và các công ước quốc tế khác.

Theo các thông lệ quốc tế, quản lý phóng xạ không chỉ tập trung vào các cơ sở hạt nhân và lò phản ứng, mà còn bao gồm hoạt động khai thác và xử lý nguồn phóng xạ tiềm ẩn trong các ngành khác như khai thác khoáng sản, chế biến nguyên liệu, và các cơ sở sử dụng phóng xạ khác. Các hướng dẫn quốc tế của IAEA luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của quan trắc phóng xạ môi trường để đảm bảo rằng mọi nguồn phóng xạ tiềm ẩn được giám sát liên tục nhằm bảo vệ sức khỏe con người và môi trường.

Việc luật hóa yêu cầu này mở rộng phạm vi quản lý, tăng cường an toàn phóng xạ toàn diện, nó không chỉ bảo vệ người lao động và cộng đồng sống gần các cơ sở phóng xạ mà còn giúp cải thiện minh bạch thông tin, lòng tin xã hội đối với hoạt động năng lượng nguyên tử và các ngành liên quan.

Phóng viên: Được biết, Viện Pháp luật Quốc tế và So sánh (Đại học Kinh Tế - Luật) cũng đã tổ chức buổi tọa đàm xung quanh việc hoàn thiện khung pháp luật về bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử trước khi Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) này được Quốc hội thông qua. Ông đánh giá thế nào về độ hoàn thiện, sự phù hợp và tính thực tế của nội dung “bồi thường” trong Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi), thưa ông?

TS. Đào Gia Phúc: Nội dung bồi thường thiệt hại trongLuật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) là một trong những điểm mới đáng chú ý và phản ánh mức độ hoàn thiện, phù hợp với thực tiễn quốc tế và yêu cầu quản lý rủi ro hiện nay. Luật không chỉ kế thừa những quy định cũ mà còn mở rộng và làm rõ cơ chế trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại bức xạ và thiệt hại hạt nhân theo hướng cụ thể hơn, toàn diện hơn so với Luật 2008.

Cụ thể, nội dung bồi thường thiệt hại được đặt trong chương riêng về ứng phó sự cố và trách nhiệm dân sự, theo đó xác định rõ trách nhiệm đối với tổn thất do sự cố phóng xạ/hạt nhân gây ra và tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện bồi thường một cách minh bạch, kịp thời và đầy đủ.

Quy định này phù hợp với thông lệ quốc tế, bởi các hệ thống pháp luật hiện đại về năng lượng hạt nhân và an toàn bức xạ thường xem trách nhiệm bồi thường là một phần quan trọng của khung pháp lý nhằm bảo đảm rằng thiệt hại sẽ được khắc phục nhanh chóng và hiệu quả nếu sự cố xảy ra.

Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) đặt nặng yếu tố này khi tích hợp nó cùng với cấu trúc quản lý an toàn, an ninh hạt nhân theo chuẩn mực quốc tế; điều này tương thích với chiến lược pháp luật hạt nhân ở nhiều nước và với các hướng dẫn của các cơ quan quốc tế về an toàn bức xạ. Từ góc độ thực tế, tôi cho rằng Luật đã phản ánh được những phân tích, góp ý trong quá trình xây dựng, thông qua các buổi tọa đàm, hội thảo chuyên môn, lắng nghe ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học.

Phóng viên: Luật Năng lượng nguyên tử 2025 (sửa đổi) cũng mở rộng không gian cho xã hội hóa, đặc biệt trong các ứng dụng năng lượng nguyên tử ngoài phát điện như y tế, nông nghiệp, công nghiệp... Ông nhìn nhận thế nào về cơ hội tiềm năng này cho các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân có dự định hoạt động, ứng dụng trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử trong thời gian tới đây?

TS. Đào Gia Phúc: Đây là một bước tiến quan trọng, vì ứng dụng của năng lượng nguyên tử không chỉ gói gọn trong điện hạt nhân, mà còn là nền tảng cho nhiều ứng dụng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Quy định này tạo điều kiện pháp lý rõ ràng hơn cho tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân tham gia vào các hoạt động năng lượng nguyên tử ở nhiều lĩnh vực khác nhau.

Với việc pháp luật mở rộng phạm vi hoạt động được phép và quy định rõ trách nhiệm, quyền lợi của chủ thể tham gia, chúng ta có thể kỳ vọng rằng sẽ có nhiều hơn các dự án tư nhân, liên doanh, khởi nghiệp: từ dịch vụ y tế sử dụng phóng xạ trong chẩn đoán và điều trị, cho đến ứng dụng trong nông nghiệp như kiểm soát sâu bệnh, bảo quản thực phẩm, và ứng dụng công nghiệp như kiểm tra không phá hủy trong sản xuất.

Kì vọng các quy định mới này sẽ giúp giảm bớt rào cản hành chính và tạo tính minh bạch hơn trong quy trình cấp phép, giám sát và quản lý, đây là điều mà các doanh nghiệp rất quan tâm khi quyết định đầu tư hoặc mở rộng hoạt động. Đây cũng là một bước đi phù hợp với xu hướng quốc tế, khi nhiều nước đã khuyến khích xã hội hóa trong các ứng dụng phóng xạ và hạt nhân vì lợi ích y tế, khoa học, công nghiệp, song song với việc đặt ra tiêu chuẩn an toàn rất cao.

Phóng viên: Xin cảm ơn ông đã dành thời gian trao đổi.