Xây dựng chính sách quản lý đối với tiền ảo: Cần sự phối hợp đồng bộ của các cơ quan quản lý

Hiểu thế nào về tiền ảo?
 

Theo định nghĩa của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) và cũng là thuật ngữ được hiểu và sử dụng thông dụng trên thế giới: “Tiền ảo là một loại tiền số (digital money) không có quản lý, được phát hành bởi những người tạo lập - phát triển (developers) cũng thường là người kiểm soát, được sử dụng và chấp nhận thanh toán giữa các thành viên của một cộng đồng ảo nhất định”.
 

Định nghĩa về mặt kỹ thuật, theo một Báo cáo mới đây của Đại học Cambridge (Anh) thì tiền ảo là kết quả của sự kết hợp nhiều thành tựu ở những lĩnh vực khác nhau, bao gồm nhưng không giới hạn ở khoa học điện toán, mật mã (các hàm hash mã hóa, chữ ký số) và kinh tế học (lý thuyết trò chơi). 
 

Tiền ảo (Virtual Currency, hay còn có tên gọi khác là tiền mã hóa - Cryptocurrency) là một token số tồn tại trong phạm vi một hệ thống tiền ảo nhất định thường bao gồm một mạng ngang hàng (P2P network), một cơ chế đồng thuận và một hạ tầng khóa công khai. Không có cơ quan trung tâm quản lý hệ thống; thay vào đó, các quy tắc quản lý hệ thống (tức là định nghĩa giao dịch hợp lệ bao gồm những gì, xác định cụ thể tổng nguồn cung của token số và cơ chế phát hành...) được thực thi bởi tất cả các thành viên tham gia mạng lưới (còn được gọi là mắt lưới - nodes). Toàn bộ lịch sử giao dịch có thể được xác thực độc lập bởi từng mắt lưới do mỗi thành viên tham gia đều có bản sao của sổ cái chia sẻ. Sổ cái chia sẻ này thường có hình thức là chuỗi các khối bao gồm các giao dịch (blockchain) và thường xuyên được cập nhật qua một quá trình gọi là “đào mỏ” (mining), qua đó những đơn vị mới của token gốc (tức là tiền ảo) được tạo ra. Ai cũng có thể tham gia hoặc từ bỏ hệ thống bất cứ lúc nào và không có danh tính đi kèm người sử dụng (ẩn danh).
 

Tiền ảo có lẽ gắn liền với khái niệm cộng đồng ảo (virtual communities) - là những nơi trong mạng không gian ảo mà các cá nhân tương tác với nhau. Sự phổ biến của cộng đồng ảo trong những năm gần đây gắn liền với những tiến bộ công nghệ và việc sử dụng Internet ngày càng nhiều trong mọi mặt của đời sống. Trong một vài trường hợp, những cộng đồng này tự tạo và lưu hành những đồng tiền của riêng mình để trao đổi hàng hóa, dịch vụ mà họ cung ứng, qua đó tạo ra chức năng phương tiện trao đổi và đơn vị đo lường giá trị cho chính cộng đồng ảo đó.
 

Theo Vụ Thanh toán - Ngân hàng Nhà nước (NHNN), Bitcoin là đồng tiền ảo được biết đến rộng rãi nhất hiện nay, nó ra đời trong bối cảnh cuộc khủng hoảng tài chính (xuất phát từ cuộc khủng hoảng nhà đất ở Mỹ) bắt đầu lan rộng trên phạm vi toàn cầu vào năm 2008. Đầu tháng 11/2008, nhân vật có tên Satoshi Nakamoto đã đưa lên mạng ý tưởng về đồng tiền ảo Bitcoin. Bitcoin được vận hành bởi một hệ thống máy tính ngang hàng (peer-to-peer) được lập nên bởi các máy tính của người dùng. Satoshi Nakamoto tự tạo ra 50 Bitcoin đầu tiên vào ngày 03/01/2009.
 

Mặc dù Bitcoin thu hút được đông đảo mọi người quan tâm, theo dõi nhưng nó không phải là dạng tiền ảo duy nhất mà chỉ là một trong vô số các hệ thống tiền ảo đang nở rộ trong thời gian qua. Có hai mô hình phát hành tiền ảo là mô hình tiền ảo được phát hành tập trung (centralized) và mô hình được phát hành phi tập trung (decentralized). Trước Bitcoin, hệ thống tiền ảo đã được phát triển nở rộ nhưng nó không đạt được mức độ tín nhiệm lớn từ phía người sử dụng do mô hình phát hành tập trung, đây là nhược điểm đã được Bitcoin khắc phục. Mô hình tiền ảo phát hành tập trung là mô hình do một tổ chức/cá nhân sáng lập và phát hành (giống vị trí của một ngân hàng trung ương) và số lượng tiền ảo do tổ chức/cá nhân này quyết định. Các tổ chức/cá nhân này có thể tùy thích ấn định số lượng tiền ảo do mình phát hành ra và do đó mà giá trị của các loại tiền ảo này không được đảm bảo, không đạt được độ tín nhiệm từ cộng đồng sử dụng nó.
 

Khác biệt giữa tiền ảo và tiền điện tử

Theo nghiên cứu của Vụ Thanh toán - NHNN, hiện nay, “tiền điện tử"  (Electronic Money) là thuật ngữ được sử dụng phổ biến trong các văn bản luật, cũng như văn bản chính thống của các quốc gia và các tổ chức tài chính trên thế giới (như ECB, Ngân hàng Thanh toán Quốc tế - BIS...). 
 

Tiền điện tử đã được nhiều quốc gia trên thế giới công nhận và đưa vào điều chỉnh trong các văn bản quy phạm pháp luật. Thực tiễn nghiên cứu cho thấy, tiền điện tử là “cơ chế thanh toán điện tử/kỹ thuật số với giá trị thể hiện bằng tiền pháp định, hình thức thể hiện qua phương tiện thanh toán (giá trị được lưu trữ trên phương tiện thanh toán) như thẻ trả trước, ví điện tử...”.