Theo các nhà nghiên cứu, trong khi Mỹ đề cao thị trường và cạnh tranh thì Trung Quốc lại đặt trọng tâm vào kiểm soát và định hướng. Sự khác biệt trong cách vận hành các sàn thương mại điện tử của hai quốc gia này không chỉ tác động đến cấu trúc thị trường toàn cầu, mà còn gợi mở bài học cho các nền kinh tế đang phát triển, trong đó có Việt Nam.
Trong khi Trung Quốc tập trung vào ổn định, kiểm soát rủi ro, Mỹ đề cao sáng tạo, cạnh tranh linh hoạt, hướng tới phát triển thương mại điện tử bền vững và bảo vệ người tiêu dùng. Ảnh: CNN.
Từ “kiểm soát để ổn định” đến “mở rộng để sáng tạo”
Trong 2 thập kỷ qua, Trung Quốc nổi lên như một trong những thị trường thương mại điện tử năng động và lớn nhất thế giới, chiếm gần 50% tổng giao dịch trực tuyến toàn cầu. Tuy nhiên, song hành với sự bùng nổ đó là hàng loạt thách thức: gian lận thương mại, hàng giả, vi phạm bản quyền, dữ liệu cá nhân bị lạm dụng...
Từ năm 2019, tại Trung Quốc, Luật Thương mại điện tử có hiệu lực đã tạo ra khung pháp lý toàn diện, quy định rõ trách nhiệm của sàn giao dịch, thương nhân và các nền tảng trung gian. Chính phủ giữ vai trò trung tâm trong quản lý và giám sát, gắn chặt công tác điều hành với trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data).
Hệ thống Giám sát giao dịch điện tử quốc gia (National E-commerce Monitoring System) cho phép cơ quan quản lý theo dõi giao dịch theo thời gian thực, phát hiện hàng giả và hành vi trốn thuế. Đồng thời, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân (PIPL) được ban hành, quy định quyền được biết, được xóa và được bảo vệ thông tin của người dùng.
Các tập đoàn lớn thương mại điện tử phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về thuế, chống độc quyền và an ninh mạng. Cách tiếp cận này giúp thị trường Trung Quốc ổn định, có trật tự, người tiêu dùng được bảo vệ tốt hơn, song cũng tạo ra áp lực lớn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa do chi phí tuân thủ cao và mức độ kiểm soát sâu của nhà nước.
Đáng chú ý, theo báo cáo Bain & Company (2025), các nền tảng Trung Quốc như Alibaba, ByteDance (TikTok Shop), Shein và Temu (thuộc PDD) hiện đã chiếm khoảng 50% thị phần thương mại điện tử tại ba thị trường lớn Đông Nam Á gồm Indonesia, Thái Lan và Philippines. Báo cáo cho thấy, sự mở rộng nhanh này diễn ra trong bối cảnh tăng trưởng trong nước chậm lại, buộc các doanh nghiệp Trung Quốc đẩy mạnh chiến lược “đi ra toàn cầu”.
Năm 2025, Alibaba mở rộng chương trình khuyến mại Ngày Độc thân (Singles Day) ra 20 khu vực ngoài Trung Quốc, biến sự kiện mua sắm lớn nhất thế giới thành hiện tượng toàn cầu, tương tự “Black Friday” của Mỹ. Sự thành công của các nền tảng này đến từ kinh nghiệm trong nước, trong đó, kết hợp livestream bán hàng, đổi mới sản phẩm nhanh và logistics tốc độ cao, tạo nên lợi thế cạnh tranh vượt trội ở các thị trường mới nổi.
Ngược lại, Mỹ, nơi thương mại điện tử khởi nguồn và phát triển sớm nhất, lại lựa chọn mô hình quản lý dựa trên nguyên tắc thị trường. Không có một đạo luật liên bang duy nhất điều chỉnh toàn bộ lĩnh vực này, chính phủ tập trung vào bảo vệ cạnh tranh và người tiêu dùng thông qua các cơ chế hiện hành.
Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) là cơ quan nòng cốt trong việc giám sát hoạt động, xử lý vi phạm về gian lận thương mại, quảng cáo sai sự thật và lạm dụng dữ liệu người dùng. Chính sự linh hoạt trong khung pháp lý giúp các tập đoàn như Amazon, eBay hay Walmart có không gian sáng tạo và mở rộng nhanh chóng. Tuy nhiên, mặt trái là tình trạng tập trung quyền lực vào một số doanh nghiệp lớn, dẫn đến nguy cơ độc quyền, chi phối thị trường và ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng.
Hướng tới thị trường thương mại điện tử bền vững tại Việt Nam
Không chỉ Trung Quốc và Mỹ, nhiều quốc gia khác cũng đã và đang triển khai các mô hình quản lý thương mại điện tử mang bản sắc riêng, phản ánh mức độ phát triển và ưu tiên chính sách của mỗi nước.
Tại Liên minh châu Âu (EU), chiến lược quản lý thương mại điện tử được thiết kế xoay quanh nguyên tắc “người tiêu dùng là trung tâm”. Hai văn bản pháp lý quan trọng, Đạo luật Dịch vụ số (Digital Services Act - DSA) và Đạo luật Thị trường số (Digital Markets Act - DMA). Theo đó, 2 văn bản này yêu cầu các nền tảng công nghệ phải minh bạch thuật toán, báo cáo cơ chế kiểm duyệt nội dung, xử lý khiếu nại và đảm bảo cạnh tranh công bằng. Cùng với Quy định chung về bảo vệ dữ liệu (GDPR), EU đã định hình nên một tiêu chuẩn toàn cầu về an toàn dữ liệu và minh bạch thị trường số.
Còn tại Việt Nam, thương mại điện tửT tiếp tục cho thấy sức bật mạnh sau giai đoạn chững lại đầu năm. Theo Metric.vn, trong quý III/2025, doanh thu toàn thị trường đạt hơn 103.600 tỷ đồng, tăng 2,6% so với quý trước và hơn 34% so với cùng kỳ 2024. Tổng cộng gần 989 triệu sản phẩm được tiêu thụ, nhờ nhu cầu mua sắm cao dịp 8/8, 9/9 và mùa tựu trường.
Shopee vẫn dẫn đầu với 56% thị phần, dù mức tăng doanh số chỉ đạt 4%, trong khi TikTok Shop tăng trưởng vượt trội 69%, chiếm 41% thị phần nhờ mô hình “mua sắm kết hợp giải trí”. Ngược lại, Lazada giữ ổn định ở mức 3%, còn Tiki tiếp tục thu hẹp thị phần.
Đáng chú ý, nhóm cửa hàng chính hãng (Mall) chỉ chiếm 2,6% tổng số shop nhưng đóng góp tới 35,7% doanh số. TikTok Shop ghi nhận doanh số nhóm này tăng 115%, trong khi Shopee giảm số shop Mall nhưng vẫn tăng trưởng nhẹ nhờ siết chất lượng.
Cùng với tăng trưởng, Chính phủ cũng đang hoàn thiện khung pháp lý nhằm đảm bảo thương mại điện tử phát triển bền vững. Bộ Công Thương được giao chịu trách nhiệm xây dựng dự thảo Luật Thương mại điện tử, rà soát, hoàn thiện các nội dung dự thảo và báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của Quốc hội. Dự thảo Luật gồm 7 Chương, 55 Điều, quy định quyền và trách nhiệm của các chủ thể như thương nhân điện tử, cá nhân kinh doanh trực tuyến, nền tảng thương mại điện tửT, đơn vị hỗ trợ (logistics, thanh toán, quảng cáo) và các doanh nghiệp nước ngoài có hoạt động xuyên biên giới tại Việt Nam.
Luật nêu rõ 10 nhóm hành vi bị nghiêm cấm, bao gồm huy động vốn trái phép qua nền tảng thương mại điện tử, lừa đảo khách hàng, kinh doanh hàng cấm, thao túng đánh giá người tiêu dùng hoặc ép buộc đăng ký qua nền tảng độc quyền chưa đủ điều kiện. Việc hoàn thiện khung pháp lý này vừa bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, vừa đảm bảo môi trường kinh doanh minh bạch, hỗ trợ các sàn phát triển bền vững.
Theo đó, Metric.vn dự báo quý IV/2025, TMĐT Việt Nam có thể đạt hơn 105.000 tỷ đồng doanh thu, tương đương gần 4 tỷ USD, nhờ sức mua tăng trong các chiến dịch 11/11, 12/12 và dịp Tết Dương lịch.