Chống gian lận xuất xứ: Thông tư 40 tạo 'lá chắn' cho hàng Việt

Thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu, mở rộng thị trường

Sau hơn một thập kỷ thực thi các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, Việt Nam đã từng bước khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan từ các FTA đã góp phần quan trọng thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu, mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Trong tiến trình đó, quy tắc xuất xứ và việc cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) giữ vai trò then chốt, không chỉ như “tấm hộ chiếu thương mại” mà còn là công cụ bảo đảm tính minh bạch, liêm chính của hoạt động xuất khẩu. Tuy nhiên, đi cùng cơ hội là những thách thức ngày càng phức tạp.

Ở góc độ pháp lý, chia sẻ về vấn đề này, luật sư Trần Xuân Tiền - Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng Đội - cho biết, thực tiễn cho thấy, gian lận và giả mạo xuất xứ hàng hóa đang có xu hướng gia tăng, với thủ đoạn tinh vi hơn, phạm vi rộng hơn và mức độ tác động nghiêm trọng hơn. Không chỉ gây thất thu ngân sách, bóp méo cạnh tranh, các hành vi này còn đe dọa uy tín quốc gia, làm suy giảm niềm tin của đối tác và kéo theo nguy cơ bị điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại từ phía nước nhập khẩu.

margin: 15px auto;" />

Theo luật sư Tiền, trong bối cảnh đó, Thông tư số 40/2025/TT-BCT ngày 22/6/2025 của Bộ Công Thương, sửa đổi, bổ sung quy định về cấp C/O và chấp thuận cho thương nhân tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa xuất khẩu (sau đây gọi tắt là Thông tư số 40), được ban hành không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật, mà còn thể hiện rõ quyết tâm siết chặt kỷ cương quản lý xuất xứ, tăng cường kiểm tra, xác minh và phối hợp liên ngành nhằm phòng ngừa gian lận từ gốc.

Trong điều kiện thương mại toàn cầu biến động khó lường, các thị trường lớn ngày càng thận trọng với hàng hóa nhập khẩu. Xuất xứ không còn là yêu cầu hình thức, mà trở thành tiêu chí trọng yếu để quyết định việc hưởng ưu đãi thuế quan, thậm chí là điều kiện để được tiếp cận thị trường.

Phân tích thêm, luật sư Tiền chỉ ra, thực tế cho thấy, một số đối tượng đã lợi dụng chính sách mở cửa và ưu đãi FTA để chuyển tải bất hợp pháp, gia công tối thiểu hoặc khai báo không trung thực, “đội lốt” xuất xứ Việt Nam nhằm né thuế, né biện pháp phòng vệ. “Hệ lụy là không ít ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam đứng trước nguy cơ bị điều tra chống lẩn tránh thuế, ảnh hưởng trực tiếp đến doanh nghiệp làm ăn chân chính” – luật sư Tiền cho hay.

Bảo vệ lợi ích chính đáng của ngành sản xuất trong nước

Theo Bộ Công Thương, cùng với việc tạo thuận lợi cho doanh nghiệp tận dụng ưu đãi từ các FTA, việc tăng cường các giải pháp chống gian lận, giả mạo xuất xứ là yêu cầu bắt buộc nhằm thúc đẩy thương mại minh bạch, bền vững và bảo vệ lợi ích chính đáng của ngành sản xuất trong nước.

Giai đoạn 2024-2025 ghi nhận làn sóng tăng cường xác minh xuất xứ từ nhiều thị trường lớn, đặc biệt với các nhóm hàng có kim ngạch tăng nhanh, sử dụng nhiều nguyên liệu nhập khẩu. Các yêu cầu hậu kiểm, điều tra tại chỗ, truy xuất chuỗi cung ứng được áp dụng ngày càng chặt chẽ.

Thông tin tại Hội thảo chuyên đề về quy tắc xuất xứ tháng 10 vừa qua, ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho biết: “Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ các thị trường nhập khẩu, Bộ Công Thương đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm phòng chống gian lận, giả mạo xuất xứ. Việc kiểm tra, giám sát cấp C/O được thực hiện chặt chẽ hơn, qua đó bảo vệ doanh nghiệp Việt Nam làm ăn nghiêm túc và duy trì uy tín quốc gia". 

Theo ông Nguyễn Anh Sơn, nếu không kiểm soát tốt, doanh nghiệp trong nước không chỉ mất lợi thế cạnh tranh mà còn có nguy cơ trở thành “nạn nhân” trong các vụ điều tra phòng vệ thương mại, dù không trực tiếp vi phạm.

Đáng chú ý, Thông tư số 40 được xây dựng trên tinh thần phòng ngừa từ sớm, phát hiện từ xa, lấy quản lý rủi ro làm trung tâm, đồng thời nâng cao trách nhiệm của cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp. Trước hết, Thông tư chuẩn hóa quy trình cấp và xác minh C/O, yêu cầu doanh nghiệp kê khai đầy đủ, trung thực hồ sơ, chứng từ, chứng minh năng lực sản xuất, tỷ lệ nội địa hóa và nguồn gốc nguyên liệu. Đây là cơ sở để cơ quan cấp C/O đánh giá thực chất hoạt động sản xuất, thay vì chỉ dựa trên hồ sơ giấy.

Một điểm nhấn quan trọng khác là kiểm soát nguyên liệu nhập khẩu nhằm ngăn chặn chuyển tải bất hợp pháp. Thông tư số 40 tăng cường phối hợp giữa Cục Xuất nhập khẩu và cơ quan hải quan trong việc theo dõi dòng nguyên liệu đầu vào, đối chiếu dữ liệu nhập khẩu, xuất khẩu, kịp thời phát hiện các trường hợp gia công đơn giản nhưng xin cấp C/O Việt Nam.

Bên cạnh đó, Thông tư nhấn mạnh kết nối và chia sẻ dữ liệu quản lý giữa các bộ, ngành liên quan. Việc liên thông dữ liệu điện tử về C/O, chia sẻ thông tin rủi ro, phối hợp kiểm tra liên ngành giúp tránh tình trạng “mỗi nơi một dữ liệu”, tạo kẽ hở cho gian lận.

Việc mở rộng cấp C/O điện tử, kết nối với Cổng thông tin một cửa quốc gia và một cửa ASEAN không chỉ giúp giảm thủ tục hành chính, tiết kiệm thời gian cho doanh nghiệp, mà còn là công cụ hữu hiệu để chống gian lận. Dữ liệu được số hóa cho phép truy vết lịch sử giao dịch, so sánh bất thường và cảnh báo sớm các rủi ro về xuất xứ.

Cùng với đó, Bộ Công Thương tiếp tục rà soát, làm rõ quy tắc xuất xứ trong các FTA như ATIGA, AIFTA, AANZFTA…, hạn chế tối đa các cách hiểu khác nhau có thể bị lợi dụng.

Các chuyên gia cho rằng, Thông tư số 40 không đứng tách biệt, mà nằm trong tổng thể các giải pháp quản lý xuất xứ. Việc triển khai Chỉ thị số 09/CT-BCT với yêu cầu tăng tần suất kiểm tra thực tế tại cơ sở sản xuất, siết chặt xuất xứ nguyên liệu nhập khẩu đã tạo “hàng rào kỹ thuật” cần thiết, góp phần nâng cao hiệu lực thực thi. Song song với đó, Bộ Công Thương đẩy mạnh tập huấn quy tắc xuất xứ cho doanh nghiệp, khuyến khích xây dựng hệ thống tự kiểm soát nội bộ, gia tăng sử dụng nguyên liệu trong nước, giải pháp căn cơ để giảm rủi ro về xuất xứ.

Trong bối cảnh các biện pháp phòng vệ thương mại được sử dụng ngày càng phổ biến, hợp tác quốc tế về chống gian lận xuất xứ trở thành yêu cầu tất yếu. Bộ Công Thương đang phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng các nước, tổ chức thương mại quốc tế và hiệp hội ngành hàng để trao đổi thông tin, phối hợp xác minh và xử lý các vụ việc phát sinh. Đây không chỉ là biện pháp phòng ngừa rủi ro, mà còn giúp doanh nghiệp Việt Nam chủ động thích ứng với các yêu cầu ngày càng cao từ thị trường.