Thay đổi giá điện hai thành phần tác động ra sao đối với người dân và doanh nghiệp?
24/12/2025 - 17:055 phút đọc
(Banker.vn) Cơ chế giá điện hai thành phần đang thí điểm không chỉ đổi cách tính tiền điện, mà còn tác động tới hành vi sử dụng điện của người dân và doanh nghiệp.
Thay đổi nền tảng định giá điện
Trong nhiều năm, giá bán lẻ điện tại Việt Nam chủ yếu được xác định theo sản lượng tiêu thụ, tức người sử dụng trả tiền điện bằng cách nhân số kWh tiêu thụ với đơn giá tương ứng theo cấp điện áp, khung giờ hoặc nhóm khách hàng. Cách tiếp cận này tương đối đơn giản, song chưa phản ánh đầy đủ bản chất chi phí của hệ thống điện vốn là một ngành hạ tầng đòi hỏi đầu tư lớn để luôn duy trì khả năng sẵn sàng cung ứng, ngay cả khi nhu cầu sử dụng biến động.
margin: 15px auto;" />Theo tài liệu phân tích của Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) vừa công bố, Bộ Công Thương đang từng bước triển khai cơ chế giá điện hai thành phần, trong đó tổng tiền điện phải trả được tách thành hai cấu phần gồm giá công suất và giá điện năng. Giá công suất phản ánh chi phí cố định để hệ thống luôn sẵn sàng cấp điện, trong khi giá điện năng tiếp tục tính theo sản lượng điện tiêu thụ thực tế, có phân biệt giờ cao điểm, bình thường và thấp điểm.
Theo định hướng chính sách, mục tiêu của cơ chế này là tăng tính minh bạch trong hình thành giá điện, phản ánh sát hơn chi phí cung ứng, đồng thời khuyến khích người sử dụng tối ưu hóa nhu cầu điện, đặc biệt là nhu cầu công suất cực đại. Lộ trình triển khai dự kiến diễn ra trong giai đoạn 2025–2027, tập trung vào thí điểm, đánh giá và hoàn thiện trước khi xem xét khả năng áp dụng ở phạm vi rộng hơn.
Tín hiệu kinh tế mới đối với hành vi sử dụng điện
Một điểm đáng chú ý trong cơ chế giá điện hai thành phần là việc công suất cực đại (Pmax) được đưa thành một yếu tố tính giá độc lập, điều này đồng nghĩa với việc người dùng điện, nhất là nhóm khách hàng công nghiệp và sản xuất sẽ không chỉ quan tâm đến tổng sản lượng tiêu thụ mà còn phải chú ý đến cách phân bổ phụ tải, thời điểm sử dụng và mức độ ổn định của nhu cầu điện.
Các mô phỏng trong tài liệu cho thấy, xét trong điều kiện giả định của mô hình, những khách hàng sản xuất có phụ tải ổn định và hệ số sử dụng công suất cao có thể ghi nhận tổng chi phí điện thấp hơn so với cơ chế một thành phần hiện nay. Ngược lại, các mô hình sử dụng điện có công suất đỉnh lớn nhưng thời gian vận hành ngắn sẽ phát sinh chi phí cao hơn do phần giá công suất chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng hóa đơn.
Từ góc độ thiết kế chính sách, điều này cho thấy giá điện không chỉ là công cụ thu phí, mà đang được sử dụng như một tín hiệu kinh tế nhằm điều chỉnh hành vi tiêu dùng, khuyến khích sử dụng điện hiệu quả và giảm áp lực lên hệ thống trong các khung giờ cao điểm.
Tác động mang tính cấu trúc đối với ngành điện
Theo đánh giá của VDSC, việc áp dụng giá điện hai thành phần về mặt nguyên tắc có thể góp phần ổn định dòng doanh thu của hệ thống điện trong bối cảnh sản lượng tiêu thụ ngày càng biến động do yếu tố thời tiết, chu kỳ kinh tế và sự gia tăng của các nguồn năng lượng tái tạo. Khi một phần chi phí được thu thông qua giá công suất, doanh thu của hệ thống không còn phụ thuộc hoàn toàn vào lượng điện bán ra theo kWh.
Xét trên góc độ cấu trúc thị trường, cơ chế giá mới được xem là phù hợp với lộ trình chuyển dịch từ mô hình độc quyền sang thị trường điện cạnh tranh đã được Chính phủ phê duyệt. Việc tách bạch chi phí cố định và chi phí biến đổi giúp làm rõ hơn vai trò của từng khâu trong chuỗi giá trị điện năng, từ phát điện, truyền tải đến phân phối, qua đó tạo nền tảng cho vận hành minh bạch hơn trong dài hạn.
Tuy nhiên, tác động của cơ chế này sẽ không đồng đều giữa các nhóm khách hàng và cần thời gian để đánh giá đầy đủ. Trong giai đoạn thí điểm, giá điện hai thành phần mới áp dụng cho một số đối tượng sử dụng điện lớn, trong khi khung giá đối với khách hàng dân cư vẫn đang được xem xét điều chỉnh phù hợp với đặc điểm tiêu thụ và khả năng chi trả của xã hội.
Nhìn tổng thể, cơ chế giá điện hai thành phần không chỉ là thay đổi kỹ thuật trong cách tính tiền điện, mà phản ánh định hướng chính sách dài hạn trong phát triển thị trường điện tại Việt Nam. Việc đưa yếu tố công suất vào cấu trúc giá được kỳ vọng sẽ góp phần giảm bù chéo, tăng tính minh bạch và tạo cơ sở tài chính cho đầu tư hạ tầng điện, đặc biệt là lưới truyền tải và các giải pháp bảo đảm an ninh cung ứng.
Dù còn trong giai đoạn thí điểm và cần tiếp tục hoàn thiện, chính sách này cho thấy nỗ lực của cơ quan quản lý trong việc tiệm cận các chuẩn mực vận hành của thị trường điện hiện đại, đồng thời cân bằng giữa mục tiêu hiệu quả kinh tế, ổn định hệ thống và bảo vệ người tiêu dùng.