Các vụ việc điều tra liên quan đến hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ đang có xu hướng gia tăng cả về số lượng và mức độ phức tạp. Đối với hàng hoá xuất khẩu từ Việt Nam, đến nay đã có 39 vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.
Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) chia sẻ với Báo Công Thương về vấn đề này.
Xu hướng điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại gia tăng. Ảnh minh họa
Điều tra chống lẩn tránh đang gia tăng
- Gần đây, các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam đang gia tăng nhanh cả về số lượng và mức độ phức tạp. Xin ông chia sẻ rõ hơn về vấn đề này?
Ông Chu Thắng Trung: Trước hết, phải nhìn nhận rằng, việc điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại, bao gồm chống bán phá giá hay là chống trợ cấp là một hoạt động tương đối phổ biến trong thương mại quốc tế những năm qua.
Việc doanh nghiệp xuất khẩu khi bị áp dụng các mức thuế bán phá giá, mức thuế chống trợ cấp ở mức cao thì họ sẽ phải tìm ra các phương án khác để có thể tiếp tục duy trì được mức độ tiếp cận đối với thị trường mục tiêu. Trong những phương án đó họ sẽ xem xét đến phương án xuất khẩu sản phẩm thông qua một nước thứ ba.
Đây là lý do mà tại sao các quốc gia nhập khẩu sau khi đã tiến hành các biện pháp điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại có xu hướng theo dõi dòng chảy thương mại. Theo đó, nếu như có sự gia tăng đột biến của việc nhập khẩu những sản phẩm thuộc đối tượng điều tra từ các nước khác họ sẽ tiếp tục tiến hành các cuộc điều tra mới.
Ngoài ra, các cuộc điều tra phòng vệ thương mại bao giờ cũng chịu sự ràng buộc rất cao của các cam kết quốc tế, cũng như quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Trong khi đó, thời gian gần đây xuất hiện xu hướng các nước nhập khẩu điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.
Biện pháp này chúng tôi gọi là “vùng xám” trong thương mại, trong các cuộc điều tra vì nó không có một cam kết quốc tế rõ ràng, cũng như ràng buộc về điều tra. Mặt khác, thời gian kết thúc điều tra cũng sẽ nhanh hơn và các cuộc điều tra phụ thuộc vào nội luật, quy định của từng nước, mỗi nước có những quy định khác nhau.
Chính vì thế, số lượng các vụ việc điều tra chống lẩn tránh trên thế giới nói chung cũng như là đối hàng xuất khẩu của Việt Nam nói riêng có sự gia tăng rất lớn. Đến nay, Việt Nam có 39 vụ điều tra. Đây cũng là xu hướng mà chúng tôi nhận định sẽ còn tiếp tục diễn ra trong khoảng thời gian sắp tới. Ví dụ như thị trường EU, 5 - 6 năm trước đây không có bất kì một cuộc điều tra nào, kể cả về phòng vệ thương mại, về lẩn tránh thuế đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, nhưng gần đây đối với mặt hàng thép đã phát sinh vụ việc. Những thị trường như Ấn Độ, Nam Phi cũng đã có những cuộc điều tra chống lẩn tránh.
Về diện mặt hàng sẽ có rủi ro bị điều tra chống lẩn tránh cao phải kể tới thép, gỗ, sản phẩm công nghiệp chế tạo khi các cấu phần linh kiện nhập khẩu có thể được nhập từ nhiều nguồn khác nhau để lắp ráp, hoàn thiện sản phẩm cuối cùng. Đặc biệt, trong những diễn biến gần đây chúng ta có thể thấy, đối với cả ngành sợi, ngành dệt may quy tắc xuất xứ đang bị đẩy lùi về phía nguyên liệu thượng nguồn nhiều hơn.
Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương). Ảnh: Quốc Chuyển
- Nhằm ứng phó trước các rủi ro từ các vụ điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, Đề án 824 được Bộ Công Thương triển khai 6 năm qua đã mang lại những tác động tích cực ra sao, thưa ông?
- Ông Chu Thắng Trung: Nếu như doanh nghiệp của Việt Nam, ngành sản xuất Việt Nam bị điều tra và bị áp dụng các biện pháp chống lẩn tránh pháp về thương mại sẽ dẫn đến một hệ quả là biện pháp mở rộng ra đối với cả toàn bộ các doanh nghiệp Việt Nam. Như vậy, thị trường của chúng ta bị đóng lại và những doanh nghiệp Việt khi muốn đầu tư, phát triển năng lực đã bị mất cơ hội thâm nhập thị trường. Đây là xuất phát điểm của việc ra đời Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ” (Đề án 824) ngày 4/7/2019.
Trong Đề án 824, có hai cấu phần chính, gồm cấu phần liên quan đến công tác tăng cường quản lý nhà nước để phòng, chống các hành vi gian lận thương mại, gian lận xuất xứ (những sản phẩm của nước ngoài khai báo sai thông tin, khai báo xuất xứ của Việt Nam để chuyển tải sang thị trường khác đang bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại). Đây là nhóm hành vi cần phải ngăn chặn và ngăn ngừa. Theo đó, cần thông qua một loạt các biện pháp của các cơ quan quản lý nhà nước và được cơ quan quản lý nhà nước ủy quyền thực hiện.
Cấu phần thứ hai là tuyên truyền, phổ biến nâng cao năng lực để ứng phó và xử lý các cuộc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài. Một bộ phận doanh nghiệp không phải và cũng không tham gia vào những hành vi vi phạm như trốn thuế bằng cách khai báo sai, nhưng khi bị điều tra do không nắm được thông tin, hoặc chưa biết cách, cũng như còn bối rối khi xử lý các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.
Vì thế, cấu phần thứ hai mà chúng tôi xây dựng lên đó là vừa cảnh báo cho các doanh nghiệp biết về những mặt hàng có nguy cơ rủi ro bị điều tra phòng vệ thương mại và chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Đồng thời, chia sẻ, hướng dẫn các doanh nghiệp nắm được những quy định của các thị trường xuất khẩu; cũng như biết trước những cách thức để ứng phó, xử lý nếu như trở thành đối tượng bị điều tra.
Thời gian qua, chúng ta cũng đã có những kết quả đáng khích lệ khi triển khai Đề án 824, trong đó một số vụ việc điều tra có kết quả thành công. Điều đó cho thấy, khi có sự vào cuộc chủ động từ sớm của cơ quan quản lý, sự phối hợp hiệu quả trong đánh giá rủi ro, hướng dẫn và chia sẻ thông tin, cùng với việc doanh nghiệp chủ động tiếp thu và điều chỉnh phương án sản xuất thì hoàn toàn có thể giảm thiểu đáng kể rủi ro từ các biện pháp điều tra chống lẩn tránh phòng vệ thương mại mà các nước áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.
Tập trung quản trị chuỗi cung ứng và thực hiện chuyển đổi số
- Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động khó lường, cũng như xu hướng bảo hộ đang gia tăng, theo ông những thách thức nổi bật nào đang đặt ra cho hàng xuất khẩu Việt Nam trong thời gian tới?
Ông Chu Thắng Trung: Quy định về điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại sẽ ngày càng được các nước tập trung xây dựng và phát triển. Hiện một số thị trường đang điều tra áp dụng biện pháp chống lẩn tránh như Hoa Kỳ, EU và Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ. Các quốc gia khác cũng sẽ triển khai và có quy định như vậy. Như, Malaysia bắt đầu đưa ra những quy định đầu tiên về điều tra chống lẩn tránh; Hàn Quốc từ đầu năm 2025 đã có những quy định về điều tra chống lẩn tránh do cơ quan điều tra phòng vệ thương mại thực hiện; Nhật Bản cũng đang xem xét để xây dựng các luật về chống lẩn tránh. Theo đó, doanh nghiệp cần tiếp tục cập nhật xu thế này trong tương lai.
Ngoài ra, thách thức thứ hai, biện pháp này sẽ mở rộng hơn. Theo đó, khi tiến hành xuất khẩu, doanh nghiệp không chỉ làm mọi thứ trong doanh nghiệp mà sẽ phải kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng, phải nắm rõ xuất xứ nguyên liệu ở đâu. Vì thế, doanh nghiệp phải thể hiện vai trò và trách nhiệm để chứng minh, đáp ứng được các tiêu chí về kiểm soát chuỗi cung ứng của nước nhập khẩu. Không những thế, công tác kiểm soát chuỗi cung ứng không chỉ liên quan đến phòng vệ thương mại mà sẽ còn liên quan đến các vấn đề an ninh, lao động, môi trường.
Theo đó, khuyến nghị đưa ra là các doanh nghiệp cần tập trung vào quản trị chuỗi cung ứng và thực hiện chuyển đổi số. Mọi quy trình, từ nguyên vật liệu chính đến nguyên phụ liệu đều phải được quản lý chặt chẽ về nguồn gốc, xuất xứ. Tất cả các khâu này cần được tích hợp trong một hệ thống quản trị hiện đại, nhằm phục vụ mục tiêu chuyển đổi số. Khi có vấn đề phát sinh, doanh nghiệp chỉ cần truy cập hệ thống là có thể truy xuất toàn bộ nguồn gốc, dữ liệu chuỗi cung ứng từ đầu vào đến đầu ra. Đây chính là căn cứ, bằng chứng giúp doanh nghiệp chứng minh với cơ quan điều tra nước sở tại rằng mình tuân thủ đúng quy định.
- Xin cảm ơn ông!