Cơn bão lừa đảo và lỗ hổng niềm tin số
Trước làn sóng lừa đảo qua tài khoản ngân hàng gia tăng với nhiều chiêu trò tinh vi, hệ thống tài chính, ngân hàng đang phải đối diện với một “cơn bão” thực sự.
Theo thống kê từ Bộ Công an, năm 2024, tổng thiệt hại do lừa đảo trực tuyến vượt quá 12.000 tỷ đồng và con số này được đánh giá vẫn chưa phản ánh đầy đủ thực tế. Cùng với sự phát triển mạnh của hệ thống thanh toán điện tử tại Việt Nam, một trong những tốc độ nhanh nhất khu vực, những kẽ hở trong an toàn giao dịch đang trở thành mục tiêu của các nhóm tội phạm công nghệ cao.
Theo dẫn chứng được Ngân hàng Nhà nước đưa ra, có những trường hợp lừa đảo chiếm đoạn tài khoản tiền bị chuyển qua hơn 20 ngân hàng chỉ trong vài phút, khiến việc truy vết gần như bất khả thi. Tình trạng đó buộc toàn hệ thống ngân hàng phải chuyển từ tư duy “phát hiện sau” sang “phòng ngừa trước”, coi việc cảnh báo sớm là “vaccine” chống lại rủi ro số.
Hiện nay, Ngân hàng Nhà nước đã ứng dụng hệ thống cảnh báo tài khoản gian lận (SIMO). Chỉ trong vòng 5 tháng thí điểm, hệ thống cảnh báo đã giúp ngăn chặn hơn 1.790 tỷ đồng đáng ngờ, bảo vệ 468.000 khách hàng khỏi bị chiếm đoạt tài sản.
Tuy nhiên, đại diện Ngân hàng Nhà nước cảnh báo, vẫn còn nhiều tài khoản chưa cập nhật đầy đủ dữ liệu vào hệ thống và trách nhiệm pháp lý sẽ được xem xét nếu để lọt tài khoản gian lận.
Bà Đỗ Thị Bích Mai - Phó Giám đốc thường trực Khối Vận hành Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam (VietinBank) cho biết, ngân hàng đã thử nghiệm hệ thống cảnh báo nội bộ SIMO từ tháng 9/2025, trở thành một trong những đơn vị tiên phong ứng dụng công nghệ để ngăn chặn gian lận giao dịch. Chỉ trong tuần 6 - 12/10, VietinBank đã rà soát hơn 16.000 tài khoản nghi gian lận, phát hiện hơn 6.000 trường hợp có dấu hiệu rõ ràng, liên quan tới dòng tiền trị giá hơn 11,5 tỷ đồng.
Bà Mai cho hay: “VietinBank dự kiến mở rộng hệ thống SIMO sang kênh ATM vào tháng 12/2025, sau đó là quầy giao dịch. Mục tiêu là giám sát toàn diện các kênh thanh toán, bao gồm cả giao dịch ví điện tử, nhằm ngăn chặn gian lận xuyên ngân hàng và xuyên biên giới”.
Trước “cơn bão” lừa đảo tài chính, ngành Ngân hàng đồng loạt kích hoạt hệ thống cảnh báo sớm.
Trước đó, cuối tháng 9/2025, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) đã ban hành Quyết định số 71 về việc phê duyệt Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro đối với tài khoản, thẻ, đơn vị chấp nhận thanh toán liên quan đến giao dịch chuyển tiền, thanh toán nghi ngờ gian lận giả mạo, lừa đảo.
Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro đối với các giao dịch nghi ngờ gian lận, giả mạo, lừa đảo nhằm thống nhất quy trình phối hợp giữa các ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, công ty tài chính và trung gian thanh toán trong việc xử lý các giao dịch đáng ngờ. Sổ tay bao gồm 3 chương với 13 điều quy định nhận diện các trường hợp liên quan đến giao dịch nghi ngờ gian lận giả mạo, lừa đảo; nguyên tắc phối hợp…
Bà Lê Thị Hồng Nhung - Phó Trưởng phòng Trung tâm Giám sát và Vận hành dịch vụ, Công ty cổ phần Thanh toán quốc gia Việt Nam (NAPAS) chia sẻ, sổ tay hướng dẫn phối hợp xử lý rủi ro đối với các giao dịch nghi ngờ gian lận, giả mạo, lừa đảo vừa được ban hành là công cụ quan trọng để các ngân hàng phối hợp đồng bộ. Khi phát hiện tài khoản đáng ngờ, ngân hàng có thể tạm thời loại trừ tài khoản khỏi hệ thống, ngăn giao dịch tiếp theo và hạn chế rủi ro lan rộng.
“Ngay cả khi không thể chặn giao dịch đầu tiên, hệ thống vẫn có thể phát hiện và chặn các giao dịch lặp lại, qua đó giảm thiểu thiệt hại và tăng năng lực cảnh báo toàn hệ thống”, bà Nhung nhấn mạnh.
Năm 2024, tổng thiệt hại do lừa đảo trực tuyến vượt quá 12.000 tỷ đồng. Ảnh: Quốc Dũng.
Ngân hàng dựng “lá chắn” dữ liệu bảo vệ người dùng
Sự bùng phát của tội phạm công nghệ cao đã thúc đẩy các ngân hàng bước vào giai đoạn “phòng ngừa chủ động”, nơi mỗi giao dịch đều được soi chiếu qua lưới dữ liệu và cảnh báo sớm.
Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam (VIB) mới đây đã triển khai tính năng cảnh báo tự động đối với các giao dịch chuyển tiền đến tài khoản nghi ngờ lừa đảo. Theo đại diện ngân hàng này, đây là biện pháp giúp khách hàng tránh rơi vào “bẫy” lừa đảo và củng cố niềm tin vào ngân hàng số, môi trường vốn luôn biến động và tiềm ẩn rủi ro.
Trước đó, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Agribank) đã sớm triển khai dịch vụ AgriNotify trên ứng dụng Agribank Plus từ giữa tháng 7/2025.
Cùng hướng đi đó, Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank) đã tích hợp tính năng cảnh báo tự động khi khách hàng chuyển tiền qua Napas 24/7 trên ứng dụng VCB Digibank. Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) và Ngân hàng TMCP Quân đội (MB) cũng lần lượt nâng cấp hạ tầng giám sát theo thời gian thực.
Đặc biệt, MB bổ sung tính năng “Khiên thép” như một “lá chắn” cảnh báo khi khách hàng chuyển tiền đến tài khoản đáng ngờ. MB đồng thời là thành viên Mạng lưới Thông tin phòng chống gian lận, nơi các ngân hàng chia sẻ dữ liệu, phát hiện và ngăn chặn hành vi gian lận tài chính.
Ngân hàng gửi cảnh báo cho khách hàng khi chuyển tiền vào tài khoản đáng ngờ. Ảnh chụp màn hình.
Theo ông Phạm Anh Tuấn - Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước, các ngân hàng cần tăng cường kiểm soát từ khâu mở tài khoản, mở ví đến giám sát giao dịch bất thường; tự động hóa quy trình phối hợp giữa các ngân hàng và xem xét thiết lập trung tâm điều phối chung để xử lý giao dịch nghi ngờ theo thời gian thực, kể cả ngoài giờ làm việc.
Ông Tuấn nhấn mạnh: “Chúng ta phải đặt mình vào vị trí của người bị hại, coi mất tiền của khách hàng như mất tiền của chính mình. Chỉ với tinh thần đó, ngành ngân hàng mới thực sự bảo vệ được niềm tin xã hội trong kỷ nguyên thanh toán số”.
Phó Giám đốc Ngân hàng nhà nước Chi nhánh Khu vực 2 Nguyễn Đức Lệnh nhận định, hệ thống cảnh báo sớm đang trở thành “lá chắn” chủ động trước rủi ro tội phạm công nghệ cao. Thông qua việc giám sát giao dịch theo thời gian thực và gửi cảnh báo trực tiếp tới khách hàng, nhiều giao dịch đáng ngờ đã được phát hiện, ngăn chặn kịp thời.
Các chuyên gia nhận định, “cơn bão lừa đảo” đã phơi bày rõ lỗ hổng của niềm tin số, nhưng cũng thúc đẩy một quá trình tái thiết sâu rộng. Hệ thống ngân hàng đang dựng “lá chắn dữ liệu” để bảo vệ khách hàng, từng bước xây dựng năng lực tự vệ, phản ứng nhanh và cộng tác mở,… đây cũng là nền tảng cần thiết để bảo vệ tài sản, quyền lợi người dùng; qua đó củng cố niềm tin xã hội vào hệ thống tài chính Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Ở tầm quốc gia, việc củng cố an toàn giao dịch ngân hàng cũng nằm trong nỗ lực xây dựng môi trường số minh bạch và bền vững. Công ước Liên hợp quốc về phòng, chống tội phạm mạng - Công ước Hà Nội, tổ chức ngày 25 - 26/10/2025, được xem là dấu mốc quan trọng cho hợp tác toàn cầu trong điều tra, chia sẻ dữ liệu và hỗ trợ kỹ thuật an ninh mạng. Khi Công ước đi vào thực thi, Việt Nam có cơ hội chuyển hóa vai trò “chủ nhà” thành năng lực điều phối thực tế, thông qua việc hoàn thiện khung pháp lý và mở rộng hợp tác liên ngành.