Tín hiệu hợp tác vì an toàn hạt nhân toàn cầu
Sau hơn ba tuần mất kết nối với lưới điện quốc gia, công tác khôi phục các đường dây điện dẫn tới Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, cơ sở hạt nhân lớn nhất châu Âu, đã chính thức bắt đầu. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã xác nhận thông tin kể trên, đánh dấu bước tiến quan trọng trong nỗ lực giảm thiểu nguy cơ an toàn hạt nhân tại khu vực nhạy cảm.
Theo Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) Rafael Grossi, việc sửa chữa các đường dây điện ngoài nhà máy chỉ được thực hiện sau khi Nga và Ukraine cùng nhất trí thiết lập “vùng ngừng bắn cục bộ”, một thỏa thuận tạm thời nhưng mang tính biểu tượng lớn trong bối cảnh chiến sự vẫn đang diễn ra căng thẳng. Ông Grossi cho biết cả hai bên “đều hợp tác tích cực với IAEA để cho phép kế hoạch sửa chữa phức tạp này được thực hiện", đồng thời khẳng định rằng việc khôi phục nguồn điện bên ngoài là yếu tố then chốt cho an toàn và an ninh hạt nhân.
Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Ảnh: Nucnet
Zaporizhzhia nằm bên bờ sông Dnipro ở miền nam Ukraine. Kể từ khi căng thẳng Nga - Ukraine diễn ra, nhà máy nhiều lần rơi vào tình trạng mất điện, buộc phải vận hành bằng các máy phát diesel dự phòng để duy trì hoạt động của các hệ thống làm mát và bảo vệ lò phản ứng. Đợt mất điện gần đây nhất, bắt đầu từ ngày 23/9, là lần thứ 10 kể từ đầu cuộc xung đột, đồng thời cũng là lần gián đoạn nguồn điện bên ngoài kéo dài nhất.
Dù sáu lò phản ứng đã ngừng hoạt động, nhà máy vẫn cần nguồn điện ổn định để duy trì hệ thống an toàn. Chính vì vậy, việc khôi phục đường dây truyền tải không chỉ có ý nghĩa kỹ thuật, mà còn thể hiện trách nhiệm chung của cả hai phía trong việc ngăn chặn mọi rủi ro có thể gây ra thảm họa hạt nhân.
Theo IAEA, công tác sửa chữa dự kiến kéo dài khoảng một tuần và đang được triển khai với sự phối hợp chặt chẽ của các chuyên gia kỹ thuật. Cơ quan này nhấn mạnh rằng sự hợp tác giữa các bên, dù giới hạn trong phạm vi kỹ thuật, vẫn là minh chứng cho thấy các kênh đối thoại mang tính nhân đạo và an toàn vẫn có thể duy trì ngay cả trong điều kiện chiến sự. Đây cũng là kết quả của những nỗ lực liên tục từ IAEA nhằm thiết lập “vùng an toàn hạt nhân” xung quanh nhà máy, được Tổng giám đốc Rafael Grossi thúc đẩy từ năm 2022.
Trong bối cảnh các bên vẫn còn nhiều bất đồng, việc hai quốc gia đối đầu tạm gác lại xung đột để đảm bảo an toàn cho cơ sở hạt nhân chung cho thấy tinh thần hợp tác vì lợi ích toàn cầu. Giới quan sát nhận định, hành động này phản ánh một bước chuyển tích cực trong tư duy tiếp cận an ninh năng lượng, coi an toàn hạt nhân là lĩnh vực phi chính trị, đòi hỏi sự phối hợp vượt lên trên ranh giới quốc gia và chiến tuyến.
Thông điệp về trách nhiệm và hy vọng
Bên cạnh khía cạnh kỹ thuật, việc nối lại nguồn điện cho Zaporizhzhia còn gửi đi một thông điệp mạnh mẽ về tinh thần hợp tác quốc tế và trách nhiệm nhân loại trong việc bảo vệ các cơ sở năng lượng trọng yếu. IAEA nhiều lần cảnh báo rằng mất điện kéo dài tại Zaporizhzhia có thể dẫn đến “nguy cơ nghiêm trọng” cho hệ thống làm mát lò phản ứng, làm gia tăng khả năng rò rỉ phóng xạ. Do đó, những nỗ lực khôi phục nguồn điện, dù diễn ra trong điều kiện khó khăn, vẫn mang ý nghĩa sống còn cho an toàn khu vực.
Ông Rafael Grossi đã liên tục nhấn mạnh vai trò trung gian của IAEA như một cầu nối duy trì kênh liên lạc giữa hai bên tham chiến. Lần này, sự đồng thuận trong việc tạo điều kiện cho công tác sửa chữa cho thấy một mức độ tin cậy nhất định đối với IAEA, củng cố vai trò của tổ chức này trong việc bảo vệ an toàn hạt nhân toàn cầu. Đó cũng là minh chứng rằng, giữa những xung đột khốc liệt, các nguyên tắc quốc tế về an toàn năng lượng vẫn có thể được tôn trọng và thực thi.
Từ góc nhìn tích cực, sự kiện này mở ra hy vọng về khả năng duy trì các hình thức “hợp tác kỹ thuật nhân đạo”, nơi các bên tạm gác yếu tố quân sự để ưu tiên lợi ích dân sự và môi trường. Giới chuyên gia cho rằng, việc sửa chữa thành công đường dây điện tại Zaporizhzhia có thể tạo tiền lệ cho những hoạt động phối hợp tương tự trong tương lai, chẳng hạn trong lĩnh vực bảo dưỡng lưới điện, kiểm soát môi trường hoặc cứu trợ nhân đạo ở các vùng chiến sự.
Đối với cộng đồng quốc tế, tiến trình khôi phục nguồn điện cho Zaporizhzhia là tín hiệu tích cực cho thấy các chuẩn mực về an toàn hạt nhân vẫn được duy trì ngay cả trong bối cảnh địa chính trị khắc nghiệt. Các quốc gia châu Âu, nơi chịu ảnh hưởng trực tiếp từ nguy cơ phóng xạ tiềm tàng, cũng đánh giá cao nỗ lực này như một biện pháp phòng ngừa thiết thực giúp tránh tái diễn thảm họa tương tự Chernobyl năm 1986.
Hơn hai năm gián đoạn, Zaporizhzhia không chỉ là một cơ sở năng lượng chiến lược mà còn là biểu tượng của trách nhiệm toàn cầu trong việc bảo vệ an toàn hạt nhân. Việc khôi phục điện lưới cho nhà máy lần này có thể coi là một bước đi mang tính biểu tượng, chứng minh rằng, dù giữa khói lửa chiến tranh, các giá trị nhân đạo và an toàn quốc tế vẫn có thể được duy trì bằng thiện chí và đối thoại.