Văn hào Pháp thế kỷ XIX Honoré de Balzac có nói một câu, đại ý, nhà văn là thư ký của thời đại. Từ câu nói đó có thể suy ra dưới góc độ từ ý tưởng đến chính sách, các nhà lãnh đạo, chính khách hoàn toàn có thể coi họ cũng là những thư ký của thời đại.
Cuộc đời của nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Phó Thủ tướng Chính phủ) Trần Phương (1927 – 2025) cũng như thế và có thể nói cao hơn thế, từ khi hoạt động cách mạng cho đến cương vị một nhà khoa học, nhà lãnh đạo và cả cuộc đời, ông luôn nặng lòng phụng sự đất nước, nhân dân và thế hệ trẻ, nhất là trên lĩnh vực kinh tế.
Trong cuộc đời gần trăm tuổi của ông, lĩnh vực kinh tế chiếm đến gần 2/3 thời gian. Ông đã đi từ một chuyên gia kinh tế đến giáo sư kinh tế, từ trợ lý cho nhà lãnh đạo cao nhất đất nước là Tổng Bí thư Lê Duẩn đến một chính khách trên cương vị Uỷ viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, rồi Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Phó Thủ tướng Chính phủ).
Cuộc đời hoạt động của GS Trần Phương có hai thời điểm gắn bó với Bộ Nội thương (nay là Bộ Công Thương) mà ông đảm nhận cương vị lãnh đạo Bộ. Đó là từ năm 1976 đến năm 1979 khi ông là Thứ trưởng và từ năm 1981 đến năm 1982 trên cương vị Bộ trưởng để sau đó đảm nhận cương vị Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng.
Đó là những năm tháng có thể nói là khó khăn nhất của tiến trình phát triển kinh tế đất nước khi vừa phải lo cái ăn cái mặc ở một đất nước vừa ra khỏi chiến tranh, đương đầu với bao vây cấm vận, vừa trăn trở với những mô hình mới, lối đi mới cho phát triển.
GS Trần Phương lúc sinh thời với các thế hệ sinh viên.
Đánh giá về những năm tháng ấy trong cuộc đời GS Trần Phương, sử gia kinh tế Đặng Phong viết, nếu đó thực sự là những năm tháng phá căn nhà cũ để xây một ngôi nhà mới thì GS Trần Phương đã đóng góp nhiều viên gạch khi ông từ nghề nghiên cứu khoa học kinh tế để đi vào điều hành kinh tế. Ở đây GS Trần Phương đã có những tác động tích cực cho việc chuyển đổi kinh tế, đặc biệt trong những bước khởi đầu đầy gian nan, không dễ dàng.
Con đường của việc đưa những ý tưởng kinh tế thành chính sách, rồi lại từ chính sách đi vào thực tiễn hoàn toàn không phải là con đường bằng phẳng mà lắm khi khúc khuỷu, gập ghềnh.
Vẫn theo lời sử gia kinh tế Đặng Phong, với GS Trần Phương vừa là người trong cuộc, vừa là người thực hiện, khi được hỏi tâm sự trong những năm tháng giữ cương vị lãnh đạo, cái lớn nhất vẫn là những cái được của cả xã hội.
Cái duyên với lĩnh vực kinh tế mà ông theo đuổi ở quá nửa sau cuộc đời vẫn đi cùng ông khi ông thôi các chức vụ quản lý để đứng ra thành lập trường Đại học Quản lý và kinh doanh Hà Nội (nay là trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội), hiện thực hoá nguyện ước, những triết lý giáo dục của ông đã góp phần đào tạo nhân lực kinh tế và cũng là nghề “gõ đầu trẻ” mà sinh thời GS Trần Phương yêu thích ngay từ khi còn là nhà khoa học cao cấp trong những thập niên 60 của thế kỷ XX.
Hôm nay, một con người nặng lòng với sự phát triển đất nước từ khi hoạt động cách mạng thời trai trẻ, một chuyên gia kinh tế, một nhà lãnh đạo cho đến khi về hưu vẫn quan tâm việc xây dựng đội ngũ nhân lực tương lai đã đi xa. Ngôi nhà của ông nay đã vắng bóng một con người sôi nổi, đầy nhiệt huyết. Nhưng những gì mà ông đã làm, đã cống hiến cho đất nước sẽ vẫn còn mãi, như nguồn năng lượng và tấm gương cổ vũ mọi người.
Cuộc đời với GS Trần Phương chỉ có một con đường: Phụng sự Tổ quốc, phụng sự dân tộc. Quá trình hoạt động cách mạng của ông, của thế hệ ông là tấm gương sáng cho chúng ta học tập và noi theo.