Đòn bẩy tăng trưởng
Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), được ký kết năm 2020 giữa ASEAN và 5 đối tác lớn gồm Australia, New Zealand, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, được xem là hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới, bao phủ khoảng 30% GDP toàn cầu. 5 trong số 15 nước thành viên của Hiệp định RCEP là thành viên nhóm 20 nền kinh tế lớn nhất thế giới (G20).
Theo lộ trình, RCEP sẽ xóa bỏ khoảng 90% số dòng thuế trong vòng 20 năm kể từ khi có hiệu lực, dù tiến độ cắt giảm có sự khác biệt giữa các nhóm ngành.
Sau hơn 3 năm thực thi, RCEP đã mang lại những tác động rõ rệt với nền kinh tế Việt Nam. Hoạt động xuất nhập khẩu tăng trưởng tích cực, giúp hàng hóa Việt Nam dễ dàng tiếp cận các thị trường lớn trong khu vực và mở rộng cơ hội hợp tác với các chuỗi cung ứng toàn cầu. Đồng thời, hiệp định cũng góp phần nâng cao vị thế thương mại của Việt Nam, tạo nền tảng vững chắc để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, hỗ trợ tiến trình hội nhập sâu rộng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong giai đoạn mới.
Việt Nam đứng thứ 3 về cung cấp xoài cho thị trường Hàn Quốc - Ảnh: Thành An
Ông Quyền Anh Ngọc, Trưởng phòng ASEAN, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết, theo số liệu của Cục Hải quan và Cục Thống kê, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường các nước tham gia RCEP năm 2024 đạt 155,44 tỷ USD, tăng 17,6% so với năm 2021, thời điểm trước khi Hiệp định RCEP có hiệu lực vào năm 2022.
7 tháng năm 2025, trong 10 thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam thì có 4 thị trường RCEP. Theo đó, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 với 35,02 tỷ USD (tăng 7,8% so với cùng kỳ năm trước). ASEAN đứng thứ 4 với 22,03 tỷ USD (tăng 4,2% so với cùng kỳ năm trước); tiếp đến là Hàn Quốc 16,29 tỷ USD (tăng 11,9%), Nhật Bản 15,14 tỷ USD (tăng 10,1%).
Ở chiều ngược lại, trong 7 tháng năm 2025, tổng giá trị nhập khẩu hàng hóa lớn nhất với 101,45 tỷ USD (tăng 27,2% so với cùng kỳ năm trước. Tiếp theo lần lượt là Hàn Quốc 33,66 tỷ USD (tăng 5,4%); ASEAN 30,67 tỷ USD (tăng 15,4%); Nhật Bản 13,77 tỷ USD (tăng 9,2%).
TS. Nguyễn Minh Phong, chuyên gia kinh tế nhận định, RCEP đã mở ra một không gian hợp tác kinh tế rộng lớn, tạo cơ hội để các nền kinh tế ASEAN, cùng với Trung Quốc, Nhật Bản và Australia, tăng cường hội nhập sâu hơn. Việc cắt giảm thuế quan theo lộ trình của hiệp định giúp hàng hóa Việt Nam dễ dàng thâm nhập các thị trường lớn, từ đó gia tăng xuất khẩu, mở rộng quy mô sản xuất và nâng cao giá trị sản phẩm. Đây được xem là cú hích quan trọng giúp doanh nghiệp Việt đa dạng hóa thị trường và nâng tầm vị thế trong chuỗi cung ứng khu vực cũng như toàn cầu.
Hàng Việt làm gì để giữ vững "sân nhà"?
Bên cạnh những cơ hội, TS. Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh, bức tranh này không chỉ có màu hồng, cơ hội mở ra cũng đồng nghĩa với những thách thức khốc liệt. Theo đó, khi rào cản thuế quan dần được gỡ bỏ, hàng hóa từ các quốc gia trong khối sẽ tràn vào Việt Nam nhiều hơn với mức giá cạnh tranh và chất lượng cao. Người tiêu dùng rõ ràng sẽ được hưởng lợi nhờ giá cả hợp lý và sự đa dạng sản phẩm nhưng các nhà sản xuất và doanh nghiệp trong nước sẽ phải đối diện áp lực cạnh tranh chưa từng có. Nếu không kịp thời nâng cấp năng lực, không ít doanh nghiệp sẽ rơi vào thế bị động và đánh mất thị phần ngay trên sân nhà.
Ông cũng chỉ ra một thực tế đáng lo ngại, năng lực cạnh tranh tổng thể của Việt Nam hiện mới chỉ nhỉnh hơn một số quốc gia trong khu vực như Myanmar, Lào hay Campuchia. Trong bối cảnh đó, nếu không có chiến lược chủ động nâng cao năng lực, Việt Nam sẽ khó tận dụng được lợi thế mà RCEP mang lại, thậm chí đối mặt với nguy cơ nhập siêu lớn hơn khi hàng ngoại giá rẻ tràn ngập thị trường.
Theo chuyên gia, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy kinh doanh trong bối cảnh mới, lấy sức ép về cạnh tranh là động lực để đổi mới và phát triển - Ảnh: Minh Đạt
Theo vị chuyên gia, RCEP mở ra thời cơ vàng để doanh nghiệp Việt chủ động liên kết, hợp tác và hình thành những chuỗi cung ứng vững mạnh, từ đó tạo nên sức mạnh cạnh tranh mới. Ông nhấn mạnh, trong cuộc đua này doanh nghiệp nào biết tận dụng ưu đãi thuế quan, nâng cao năng lực sản xuất, cải tiến công nghệ và thích ứng nhanh với xu thế số hóa sẽ nắm cơ hội bứt phá.
Ngược lại, sự chậm chạp hay thụ động có thể khiến doanh nghiệp mất lợi thế ngay trên "sân nhà". "Thị trường mở ra cho tất cả, nhưng chỉ những ai chủ động nắm bắt và linh hoạt thay đổi mới có thể chiến thắng", ông nhận định, đồng thời cho rằng liên kết nội lực và chiến lược nâng cấp năng lực cạnh tranh chính là "chìa khóa vàng" để doanh nghiệp Việt tận dụng hiệu quả những lợi thế mà RCEP mang lại, góp phần nâng tầm vị thế hàng hóa Việt trên bản đồ kinh tế khu vực.
Trước đó, tại Hội nghị kỷ niệm 3 năm Hiệp định RCEP có hiệu lực với chủ đề "Kết nối và thúc đẩy hợp tác khu vực trong bối cảnh đầy biến động" ngày 4/4, bà Nguyễn Việt Chi, Phó Vụ trưởng Vụ chính sách thương mại đa biên nhấn mạnh, để tận dụng tối đa lợi thế từ hiệp định, doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động tiếp cận và nắm vững thông tin về các cam kết của Việt Nam cũng như của những thị trường đối tác.
Theo bà Chi, bối cảnh hội nhập mới đòi hỏi doanh nghiệp thay đổi tư duy kinh doanh, coi sức ép cạnh tranh không phải là rào cản mà là động lực để đổi mới và phát triển. Việc chủ động tìm kiếm cơ hội hợp tác với các thị trường trong khối RCEP vừa giúp mở rộng mạng lưới đối tác, tạo điều kiện thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), đi kèm với chuyển giao công nghệ từ các tập đoàn lớn. Đây chính là "chìa khóa" để doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu, nâng cao năng lực cạnh tranh trong giai đoạn hội nhập sâu rộng.
Hiện nay, các báo cáo đánh giá về tác động của RCEP đều cho rằng Hiệp định sẽ mang lại nhiều tác động tích cực tới nền kinh tế khu vực. Theo đó, tới năm 2030, sẽ làm tăng thu nhập của toàn khu vực khoảng 0,6%, tương đương với tăng thêm mỗi năm 245 tỷ USD và tạo thêm 2,8 triệu việc làm.