Hướng đi bền vững cho ngành Nông nghiệp

Phát biểu tại Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai” do Liên minh Hợp tác xã (HTX) Việt Nam (VCA) chủ trì, Tạp chí Kinh doanh tổ chức sáng ngày 29/10, bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch VCA nhấn mạnh, chuyển đổi số (CĐS) đang mở ra hướng đi mới bền vững và thịnh vượng cho ngành nông nghiệp Việt Nam - hiện đóng góp khoảng 12-14% vào GDP và có hoạt động xuất khẩu nông lâm thủy sản đang vượt qua nhiều rào cản để tiến tới cán mốc ít nhất là 65 tỷ USD trong năm 2025.

“Cần khẳng định CĐS đã, đang và sẽ giúp cho cho ngành nông nghiệp Việt Nam tối ưu hóa năng suất, giảm chi phí sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Không những vậy còn giúp giải quyết các bài toán khó như biến đổi khí hậu, đáp ứng các chuẩn mực phát triển bền vững, chuyển đổi xanh, cạnh tranh quốc tế và áp lực gia tăng năng suất, cải thiện đời sống của người nông dân, gia tăng doanh thu cho HTX nông nghiệp và doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp.”- Chủ tịch VCA khẳng định.

Riêng với các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, Chủ tịch VCA cho rằng CĐS chính là đòn bẩy tăng trưởng khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đây là con đường ngắn nhất để các HTX nông nghiệp nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, tối ưu hóa quy trình sản xuất và kinh doanh.

CĐS còn giúp các HTX mở rộng thị trường, tăng cường khả năng cạnh tranh, và tạo ra một môi trường minh bạch, tin cậy cho cả người sản xuất và người tiêu dùng…

Thẳng thắn nhìn vào những bất cập

Dẫn kết quả cuộc khảo sát gần đây của VCA, Chủ tịch VCA Cao Xuân Thu Vân, cho biết mức độ CĐS của HTX cả nước mới chỉ đạt 32%. Trong số gần 35.000 HTX thì chỉ có 13,6% HTX đã hoàn tất CĐS, 50% đang triển khai và 36,4% chưa thực hiện.

Đặc biệt, với hơn 22.500 HTX nông nghiệp hiện nay, thì việc nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ số không chỉ là mệnh lệnh mà còn là điều tất yếu nếu không muốn bị loại ở phía sau và rời khỏi cuộc chơi trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khắc nghiệt như hiện nay.

Chủ tịch VCA đã chỉ ra một loạt bất cập trong CĐS ngành Nông nghiệp khi: Phần lớn nông dân, HTX nông nghiệp vẫn sử dụng phương pháp canh tác, sản xuất truyền thống; Hạ tầng công nghệ thông tin ở khu vực nông thôn còn yếu kém; Thiếu nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn về công nghệ số trong nông nghiệp.

Xét về thách thức của các HTX nông nghiệp trong CĐS đang nằm ở 5 nhóm chính: Tài chính, hạ tầng công nghệ, thiếu hụt nhân lực, chiến lược phát triển và tiếp cận chính sách.

Về tài chính, thách thức của các HTX là thiếu vốn đầu tư CĐS khi mà chi phí đầu tư cho công nghệ số trong nông nghiệp khá lớn, lại khó tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi.

Về hạ tầng công nghệ thông tin thì còn hạn chế khi mà đường truyền internet không ổn định, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa.

Về nguồn nhân lực còn hạn chế do thiếu đội ngũ chuyên gia về công nghệ số trong nông nghiệp. Nông dân chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng sử dụng công nghệ số.

Đó là chưa kể chính sách và cơ chế chưa đồng bộ. Cụ thể là chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh để thúc đẩy CĐS trong nông nghiệp, chưa có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành và địa phương.

“Hiện nay, nhiều HTX nông nghiệp vẫn đang “bơi giữa dòng chảy lớn” mà chưa thể vươn ra “biển lớn” do thiếu hụt nguồn lực cần thiết cho quá trình CĐS. Đáng lưu ý, phần lớn các chương trình đầu tư hiện nay chỉ tập trung vào doanh nghiệp tư nhân và các lĩnh vực khác, trong khi các HTX nông nghiệp gần như bị đứng ngoài cuộc, chưa được thụ hưởng đầy đủ các chính sách hỗ trợ tương xứng…”- Chủ tịch VCA thẳng thắn.

Đồng tình với nhận định trên, TS. Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường- NN&MT) thẳng thắn khi cho rằng ngay cả câu chuyện liên kết trong lĩnh vực nông nghiệp cũng đang còn nhiều hạn chế.

Theo ông Thịnh, hiện cả nước có khoảng 3.000 mô hình liên kết theo Nghị định 98/2018/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, thu hút 4.000 HTXvà khoảng 600.000 hộ nông dân tham gia.

Bên cạnh kết quả tích cực, liên kết nông nghiệp hiện vẫn bộc lộ 4 hạn chế lớn: Thứ nhất là tỷ lệ liên kết còn thấp – chỉ khoảng 25% HTX tham gia; Thứ hai là liên kết chưa sâu, chủ yếu dừng ở khâu mua – bán, bao tiêu sản phẩm theo mùa vụ, thiếu chia sẻ rủi ro, lợi ích và đầu tư chung; Thứ ba là thiếu cơ chế giám sát, dữ liệu và công cụ truy xuất, khiến việc kiểm soát chất lượng nông sản còn hạn chế; Thứ tư là thiếu động lực đầu tư vùng nguyên liệu, nhiều doanh nghiệp chỉ tham gia ở khâu tiêu thụ mà không đồng hành cùng nông dân trong quá trình sản xuất.

Một trong những nguyên nhân quan trọng là năng lực của HTX còn yếu, hạ tầng sản xuất – kinh doanh hạn chế, nguồn lực đầu tư cho logistics, kho bảo quản, chế biến còn thiếu.

Thực sự thành công khi nông sản vùng sâu vùng xa được bán qua nền tảng số

Tại Diễn đàn, bà Trần Thị Thu Lan, Giám đốc HTX sản xuất dịch vụ nông sản Bản Quyền (xã Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn), chia sẻ câu chuyện về hành trình đưa nông sản miền núi vươn xa nhờ ứng dụng công nghệ số.

Bà Lan cho biết, nhờ nền tảng công nghệ, bà con có thể quảng bá, giới thiệu nông sản đặc sản của địa phương đến người tiêu dùng trong và ngoài nước mà không cần rời khỏi bản làng.

“Giờ đây, ngay cả khi ở trên núi, chúng tôi vẫn có thể giới thiệu sản phẩm của mình đến khắp mọi miền đất nước, thậm chí cả khách hàng quốc tế”, bà Lan chia sẻ.

Từ sau đại dịch Covid-19, trước khó khăn về đầu ra nguyên liệu thô, HTX đã chuyển hướng sang chế biến sâu, phát triển các sản phẩm trà và dược liệu từ hoa hồi, quế – những loại cây đặc sản của Lạng Sơn.

Đáng chú ý, thời gian qua, các sản phẩm của HTX đã được giới thiệu trên nhiều sàn thương mại điện tử như TikTok, Zalo, Facebook, Shopee,… góp phần mở rộng thị trường tiêu thụ.

Tuy nhiên, bà Lan cũng thẳng thắn thừa nhận việc tiếp cận và vận hành công nghệ số vẫn còn nhiều khó khăn.

“Chúng tôi mới bước đầu làm quen với công nghệ, còn hạn chế về nhân lực, kỹ năng marketing và thông tin thị trường. Vì vậy, HTX rất mong tiếp tục nhận được sự quan tâm, hỗ trợ của các cấp, các ngành – đặc biệt là Liên minh HTX Việt Nam – trong việc tập huấn, đào tạo, giúp bà con miền núi ứng dụng hiệu quả nền tảng số”, bà Lan kiến nghị.

Chia sẻ về Chiến lược CĐS đến năm 2030, tầm nhìn 2035 mà Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng, TS. Trần Duy Ninh, Cục trưởng Cục CĐS quốc gia (Bộ KH&CN) cho rằng, Chiến lược CĐS của Bộ NN&MT được xây dựng rất bài bản, toàn diện, bao quát tất cả các lĩnh vực của ngành.

Trong đó, nông nghiệp là một trong những lĩnh vực khó nhưng xứng đáng nhất để thực hiện CĐS. “Điều quan trọng là phải làm sao để thấy được hiệu quả, trả lời câu hỏi làm bằng cách nào và giải quyết khó khăn ra sao”- ông Ninh nhấn mạnh.

Đề cập đến hạn chế của ngành Nông nghiệp (quy mô sản xuất nhỏ lẻ, phân tán, hạ tầng còn yếu, điều kiện kết nối hạn chế…), đại diện Cục CĐS quốc gia cho rằng, nếu các HTX vùng sâu, vùng xa có thể dùng các nền tảng số để bán sản phẩm ra thế giới, thì đó mới thực sự là thành công của CĐS quốc gia.

Theo Cục CĐS quốc gia, quan trọng nhất là xây dựng kiến trúc số riêng cho khu vực HT. Trong khung kiến trúc số của Bộ NN&MT, cần có tiểu hệ thống dành riêng cho Liên minh HTX và các HTX. Đây sẽ là công cụ kết nối dữ liệu, quản trị và giao dịch xuyên suốt từ trung ương đến địa phương.

Cùng với đó là chuẩn hóa dữ liệu nông nghiệp quốc gia, trong đó đề nghị bổ sung dữ liệu HTX vào nhóm 116 cơ sở dữ liệu quốc gia trọng điểm do Bộ Công an quản lý.

Đặc biệt, cần đẩy nhanh nền tảng “HTX số”: Đây sẽ là nền tảng dùng chung, giúp các HTX không phải tự thuê hoặc phát triển phần mềm quản lý riêng lẻ.

Cuối cùng là mở rộng các sàn giao dịch công nghệ để giúp HTX có thể tiếp cận, thuê hoặc mua các giải pháp số phù hợp.