Cần làm gì để hạn chế tác hại từ thuốc lá, đồ uống có đường cho sức khoẻ?

Tại Hội thảo, các chuyên gia y tế và các cơ quan liên quan đã đưa ra những cảnh báo, đề xuất đối với sự cần thiết của việc phòng chống tác hại của thuốc lá, đặc biệt là các loại thuốc lá mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng), đồ uống có đường.

Việt Nam thuộc nhóm 15 nước có nam giới hút thuốc lá nhiều nhất thế giới

Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tổn thất kinh tế toàn cầu do thuốc lá gây ra mỗi năm là 1.400 tỷ USD. Sử dụng thuốc lá gây 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên thế giới (trong đó có khoảng 1 triệu ca tử vong do hút thuốc thụ động). Nguy hiểm hơn, các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng với đa dạng mẫu mã, mùi vị hiện nay tiềm ẩn nhiều nguy cơ bị trộn lẫn ma túy.

Hội thảo Cung cấp thông tin cho báo chí về phòng chống tác hại của các sản phẩm tiêu dùng có hại cho sức khỏe

Thuốc lá cũng là nguyên nhân làm cho rừng bị tàn phá và ô nhiễm môi trường. Hàng năm có khoảng 5% diện tích rừng bị phá để trồng cây thuốc lá cũng như lấy gỗ để sấy thuốc lá. Ước tính mỗi năm cần 18 tỷ cây xanh để làm củi sấy thuốc lá. Việc sử dụng thuốc lá thải ra môi trường mỗi năm khoảng từ 3.000 đến 6.000 tấn formaldehyde, từ 12.000 đến 47.000 tấn nicotine và từ 300 đến 600 triệu kg chất thải độc hại của các mẩu thuốc lá.

Thông tin tại Hội thảo, TS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai cảnh báo, hiện có rất nhiều loại thuốc lá điện tử, liên tục thay đổi mẫu mã, cấu tạo khiến lượng nicotine vào cơ thể nhiều hơn. Nguy hiểm hơn, dung dịch sử dụng được quảng cáo là tinh dầu nhưng thực chất là hóa chất có hại, trong đó có cả các chất cấm dễ gây nghiện, gây ra tổn thương và các bệnh về phổi, gây dị ứng, ung thư…

Nguy hiểm hơn, thành phần hóa chất, ma túy của thuốc lá điện tử đa dạng và phức tạp hơn thuốc lá truyền thống tạo ra hàng loạt các căn bệnh mới tăng gánh nặng cho toàn xã hội. Trong thời gian qua, rất nhiều bệnh nhân là thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử phải nhập viện cấp cứu vì sốc tim, nhồi máu não, rối loạn ý thức, kích thích, co giật… - TS Nguyễn Trung Nguyên thông tin và dẫn chứng, đầu tháng 5/2023, Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai đã tiếp nhận bệnh nhân trẻ tuổi bị tổn thương cơ, suy thận, có dấu hiệu động kinh, mất trí do sử dụng thuốc lá điện tử… Hiện nay bệnh nhân vẫn đang trong quá trình phục hồi

Báo cáo thống kê của Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá cũng cho thấy, việc sử dụng thuốc lá gây 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên thế giới (trong đó có khoảng 1 triệu ca tử vong do hút thuốc thụ động). Tổn thất kinh tế toàn cầu do thuốc lá gây ra mỗi năm là 1.400 tỷ USD.

Đồng thời, thuốc lá cũng là nguyên nhân làm cho rừng bị tàn phá và ô nhiễm môi trường. Hằng năm, có khoảng 5% diện tích rừng bị phá để trồng cây thuốc lá, cũng như lấy gỗ để sấy thuốc lá. Ước tính, mỗi năm cần 18 tỷ cây xanh để làm củi sấy thuốc lá.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương - Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) - cho biết, tại Việt Nam tỷ lệ giảm sử dụng thuốc lá nhóm người trưởng thành trên 15 tuổi từ 22,5% năm 2015 xuống 21,7% năm 2020, so với năm 2015, tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nam giới giảm từ 45,3% xuống 42,3%. Tuy nhiên nước ta vẫn là một trong 15 nước có số nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới. "Trong đó, tỷ lệ hút thuốc lá điện tử năm 2020 tăng 18 lần so với năm 2015" - bà Nguyễn Thị Thu Hương thông tin và đề nghị không nên thực hiện thí điểm thuốc lá nung nóng dẫn đến khó có thể kiểm soát được các sản phẩm tương tự và không nên thí điểm một sản phẩm gây hại cho sức khỏe.

Thông tin tại Hội thảo, các chuyên gia cũng cho rằng, trên thị trường xuất hiện các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng… Các sản phẩm thuốc lá mới có nguy cơ cao tiềm ẩn và phát sinh các tệ nạn xã hội, nhất là sử dụng ma túy và các chất gây nghiện. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng làm tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá thông thường, đặc biệt là trẻ em, thanh thiếu niên, phụ nữ và trẻ em gái.

Bà Hoàng Thị Thu Hương - Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, hiên nay, việc quảng cáo bán hàng trên mạng xã hội và trang thương mại điện tử của các doanh nghiệp đang rất phức tạp nhắm vào giới trẻ trong khi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và Luật Quảng cáo và các Luật liên quan quy định rõ: Cấm kinh doanh hàng hóa nhập lậu và cấm quảng cáo, khuyến mại, tiếp thị thuốc lá trực tiếp tới người tiêu dùng dưới mọi hình thức.

"Việc kinh doanh, buôn bán tràn lan thuốc lá điện tử là trái các quy định pháp luật về kinh doanh, đầu tư, xuất nhập khẩu của Việt Nam" - bà Hương nhấn mạnh.

Theo ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm - Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam cho hay, thuế thuốc lá ở Việt Nam rất thấp so với các nước ASEAN và trung bình toàn cầu. Thuế tiêu thụ đặc biệt trên giá bán lẻ của Việt Nam là 38,8%, trong khi đó ở Malaysia là 58,6%, Singapore là 67,5% và Thái Lan là 78,6%. Tỷ lệ này ở các nước phát triển là 67,9%, còn trung bình toàn cầu là 61,5%.

Theo khuyến cáo của WHO, để giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cần phải ở mức 70% - 75% giá bán lẻ. "Việt Nam nên tăng thuế thuốc lá thường xuyên để giá thuốc lá tăng nhanh hơn lạm phát và mức tăng thu nhập. Ngoài ra, nên tăng thuế thuốc lá để trong ngắn hạn đạt mục tiêu kế hoạch hành động quốc gia phòng chống bệnh không lây nhiễm" - ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm đề nghị.

Giải pháp hạn chế đồ uống có đường

Cũng tại Hội thảo, các chuyên gia cũng đề cập đến việc cần xem xét đến việc tăng thuế đối với cả sản phẩm có hại cho sức khỏe là rượu, bia, nước uống có đường một cách hợp lý. Kinh nghiệm thế giới và Việt Nam cho thấy, việc tăng thuế đối với rượu, bia, nước ngọt không làm ảnh hưởng đến thu ngân sách, việc làm của người lao động mà vẫn đảm bảo hạn chế tiêu thụ.

Thông tin về vấn đề này, PGS.TS Trương Tuyết Mai - Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Bộ Y tế cảnh báo về tác hại của đồ uống có đường (nước ngọt, nước ngọt có gas). Sử dụng đồ uống có đường quá đà, tần suất cao sẽ dẫn đến thừa cân, béo phì, nhất là đối với trẻ em, gây nên bệnh tật. Tại chương trình quốc gia về sức khỏe của Chính phủ cũng đưa ra mục tiêu giảm tác hại của đồ uống có đường…

Lượng đường tự do trong khẩu phần ăn của mỗi người chỉ nên chiếm không quá 10% và nên giảm xuống dưới 5% năng lượng trong một ngày. Trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường. "Vì vậy, thu thuế trong sản xuất và kinh doanh đồ uống có đường, thực phẩm chứa nhiều đường là một trong những giải pháp hạn chế mặt hàng này, kiểm soát hành vi tiêu dùng, chế biến" - bà Mai cho hay.

Các nghiên cứu cho thấy, việc tiêu thụ quá nhiều và thường xuyên đồ uống có đường sẽ gây nguy cơ thừa cân béo phì, nguy cơ đái tháo đường type 2, nguy cơ hội chứng rối loạn chuyển hóa, tim mạch, ảnh hưởng hệ xương răng, ảnh hưởng bệnh lý thận - tiết niệu, bệnh lý đường tiêu hóa, ung thư đường tiêu hóa, tăng nguy cơ tai biến mạch máu não, sa sút trí tuệ… Hậu quả sử dụng đường quá nhiều dẫn đến gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam, năm 2015 có 3,5 triệu người mắc bệnh đái tháo đường, dự báo sẽ tăng lên gấp đôi vào năm 2040.

Bên cạnh đó, Quyết định 02/QĐ-TTg Phê duyệt Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2045 có yêu cầu: Xây dựng quy định về ghi nhãn dinh dưỡng mặt trước bao bì sản phẩm đóng gói sẵn, hạn chế quảng cáo đối với thực phẩm không có lợi cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường; Quyết định 1294/QĐ-BYT Kế hoạch hành động Chiến lược Quốc gia về dinh dưỡng quy định: Xây dựng quy định về hạn chế quảng cáo, khuyến mại, tài trợ của các nhãn hàng đối với thực phẩm không có lợi cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường.