Xây dựng môi trường thương mại điện tử minh bạch từ công nghệ và thể chế

Trong bối cảnh thị trường số, thương mại điện tử đã và đang trở thành sân chơi chủ đạo, đem lại tiện ích, đa dạng lựa chọn cho người tiêu dùng, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn rủi ro lớn về chất lượng hàng hóa, minh bạch thông tin, an toàn dữ liệu. Kết luận 207-KL/TW ngày 10/11/2025 của Ban Bí thư nêu rõ, thương mại điện tử, kinh tế số là 1 lĩnh vực mới chưa theo kịp thực tiễn phát triển bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Giải pháp bảo vệ người tiêu dùng thương mại điện tử

Thực tế, trong bối cảnh thương mại điện tử tại Việt Nam phát triển bùng nổ, việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đang đặt ra những thách thức mới, từ hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai sự thật, đến tranh chấp khiếu nại, chất lượng hàng hóa, dịch vụ kém, khó xử lý.

Theo thống kê, trong 9 tháng năm 2025, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương) đã tiếp nhận hàng trăm đơn phản ánh, khiếu nại của người tiêu dùng. Trong đó, thương mại điện tử là lĩnh vực bị phản ánh nhiều nhất, chiếm 21,7% tổng số đơn thư.

Trước thực trạng đó, nhiều chuyên gia và nhà quản lý đã chỉ rõ, công nghệ, đặc biệt là hạ tầng dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) chính là “chìa khóa” để bảo vệ người tiêu dùng trong kỷ nguyên số.

Tại Hội nghị “AI Commerce - Kiến tạo thế hệ tăng trưởng mới” diễn ra ngày 1/11, ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển Thương mại điện tử và Công nghệ số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương nhấn mạnh, AI đang thúc đẩy sự chuyển đổi sâu sắc trong thương mại điện tử, trở thành trợ lý kỹ thuật số không thể thiếu giúp nâng cao hiệu quả kinh doanh và mang lại trải nghiệm cá nhân hóa vượt trội cho người tiêu dùng.

Theo ông Nguyễn Hữu Tuấn, Bộ Công Thương đã đưa ra bộ giải pháp “4 Go” bao gồm GoRight, GoOnline, GoExport và GoAI để hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, tiếp cận, phân tích, bảo vệ người tiêu dùng số. 

margin: 15px auto;" />

“Việc triển khai đồng bộ 4 Go không chỉ giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn mà còn góp phần hình thành một hệ sinh thái thương mại điện tử bền vững”, ông Tuấn nhận định. 

Trên nền tảng đó, yêu cầu minh bạch thông tin và công cụ hỗ trợ nhận diện sản phẩm càng trở nên cấp thiết, mở ra góc nhìn từ các chuyên gia trong lĩnh vực bảo vệ người tiêu dùng.

Ông Nguyễn Viết Hồng, Phó chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng TP. Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh, các “AI labels” (nhãn thông minh) có thể hoạt động như “hộ chiếu số” cho sản phẩm, cho phép người tiêu dùng quét mã để xác minh nguồn gốc, chứng nhận, chất lượng, đồng thời cung cấp thông tin minh bạch 24/7. Khi đó, người dùng có thể tra cứu xuất xứ, thông tin kiểm định ngay lập tức, giúp tạo dựng niềm tin và giảm thiểu rủi ro mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng.

Không chỉ về truy xuất nguồn gốc, các giải pháp công nghệ còn được đề xuất để hỗ trợ công tác tiếp nhận phản ánh, khiếu nại, hòa giải tranh chấp. Một hệ thống dữ liệu tập trung, kết nối giữa các sàn thương mại điện tử, các cơ quan quản lý và đơn vị bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sẽ cho phép thu thập dữ liệu phản ánh, khiếu nại, đối chiếu, theo dõi lịch sử, phân loại và xử lý, từ đó giúp phát hiện hành vi vi phạm, lừa đảo, gian lận quảng cáo, hàng giả một cách kịp thời. 

Việc ứng dụng AI, big data, hệ thống truy xuất nguồn gốc số không chỉ giúp bảo vệ người tiêu dùng mà còn hỗ trợ doanh nghiệp chân chính, gia tăng uy tín trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Nhờ vậy, thị trường thương mại điện tử sẽ dần minh bạch hơn, người tiêu dùng có cơ sở tin tưởng hơn, giảm thiểu rủi ro và tăng cường trách nhiệm của tất cả các bên tham gia.

Xây dựng môi trường thương mại điện tử an toàn, minh bạch

Sự bùng nổ của thương mại điện tử những năm gần đây đã làm thay đổi toàn diện hoạt động mua bán, thanh toán và cung cấp dịch vụ. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển đó là những thách thức kéo dài trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng: thông tin hàng hóa thiếu minh bạch, dữ liệu phân tán, khó kiểm chứng; tình trạng hàng giả, hàng nhái xuất hiện nhiều trên không gian mạng; tranh chấp phát sinh nhưng việc xử lý còn kéo dài, thiếu cơ sở pháp lý riêng cho giao dịch số. Những khoảng trống này cho thấy, bên cạnh việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, nâng cấp hạ tầng dữ liệu, Việt Nam cần một khuôn khổ pháp lý hiện đại để điều chỉnh đầy đủ hoạt động thương mại điện tử.

Trong bối cảnh đó, việc xây dựng Luật Thương mại điện tử trở thành yêu cầu cấp thiết, nhằm tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ và theo kịp tốc độ phát triển của kinh tế số. 

Một luật riêng về thương mại điện tử sẽ giúp xác định rõ trách nhiệm của nền tảng trực tuyến, nhà bán hàng, đơn vị vận chuyển và các chủ thể tham gia chuỗi cung ứng số. Các nghĩa vụ như xác thực người bán, minh bạch thông tin hàng hóa, công bố chính sách bảo hành, hoàn tiền, lưu trữ dữ liệu giao dịch hay cung cấp hồ sơ khi có tranh chấp cần được luật hóa theo hướng bắt buộc, không chỉ dừng ở khuyến nghị. Đây là điều kiện để giảm thiểu tình trạng “chợ ảo”, gian lận thương mại hay lợi dụng ẩn danh để bán hàng kém chất lượng.

Bên cạnh đó, Luật Thương mại điện tử thiết lập các tiêu chuẩn pháp lý về truy xuất nguồn gốc điện tử, bảo đảm chất lượng hàng hóa và kiểm soát hoạt động quảng cáo trực tuyến. Vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân, nền tảng của mọi giao dịch số cũng được Luật tiếp cận trong một chỉnh thể thống nhất. Luật mới đưa ra các yêu cầu minh bạch về thu thập, phân tích, sử dụng dữ liệu tiêu dùng; quy định trách nhiệm pháp lý khi rò rỉ hoặc mua bán dữ liệu trái phép; đồng thời bảo đảm quyền kiểm soát thông tin của người dân trong quá trình giao dịch trực tuyến.

Với sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, Luật Thương mại điện tử ra đời không chỉ là nền tảng pháp lý cho hoạt động kinh doanh số mà còn là công cụ bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, tạo dựng môi trường giao dịch minh bạch, thúc đẩy chuyển đổi số trong toàn nền kinh tế. Việc xây dựng khung pháp lý này sẽ góp phần đưa thương mại điện tử phát triển bền vững, an toàn và trở thành động lực quan trọng của tăng trưởng trong giai đoạn 2026 - 2030.

Trước đó, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú đã ký ban hành Kết luận số 207-KL/TW ngày 10/11/2025 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW, ngày 22/1/2019 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và trách nhiệm quản lý của Nhà nước đối với công tác bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Kết luận nêu rõ, sau hơn 5 năm thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW, ngày 22/1/2019 của Ban Bí thư Trung ương Đảng, công tác lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước đối với việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng đã có nhiều chuyển biến tích cực.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, vẫn còn tồn tại một số hạn chế, yếu kém: Cơ chế pháp lý, thể chế thực thi bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng chưa toàn diện, đầy đủ; Chưa phân định rõ trách nhiệm, cơ chế phối hợp của các bộ, ngành, địa phương, cơ quan chức năng; Một số nội dung chưa theo kịp thực tiễn phát triển trong các lĩnh vực mới như thương mại điện tử, kinh tế số.