Chuỗi giá trị lúa gạo còn “mong manh”
Diễn biến trên thị trường xuất khẩu thời gian qua đã bộc lộ rõ sự “mong manh” trong chuỗi giá trị lúa gạo. Việc Philippines, thị trường tiêu thụ lớn nhất, chiếm hơn 40% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam gia hạn lệnh cấm nhập khẩu đến hết năm 2025 (kéo dài thêm 2 tháng so với kế hoạch ban đầu và dự kiến chỉ nối lại nhập khẩu từ tháng 4/2026) đã kéo theo nhiều hệ lụy.
Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sau 9 tháng năm 2025, lượng gạo xuất khẩu của nước ta đạt khoảng 7 triệu tấn, tương đương 3,55 tỷ USD, tăng nhẹ 0,1% về khối lượng nhưng giảm mạnh 18,5% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Giá xuất khẩu bình quân giảm sâu còn 509 USD/tấn, riêng thị trường Philippines chỉ còn khoảng 490 USD/tấn.
Các chuyên gia nhận định, khi thị trường chủ lực chưa mở cửa trở lại, các hợp đồng xuất khẩu đình trệ, sức tiêu thụ trong nước bị ảnh hưởng, giá lúa trong nước giảm mạnh khiến người trồng lúa, doanh nghiệp lo ngại.
Tổng sản lượng lúa năm 2025 ước khoảng 43 - 43,5 triệu tấn. Ảnh: Nguyễn Tuấn
Bên cạnh đó, theo thống kê, tổng sản lượng lúa năm 2025 ước khoảng 43 - 43,5 triệu tấn, trong khi nhu cầu tiêu thụ nội địa chỉ khoảng 16 - 17 triệu tấn gạo, tương đương 29 - 30 triệu tấn lúa. Lượng dư thừa lớn khiến ngành phải phụ thuộc vào xuất khẩu, trong khi khả năng điều tiết qua hệ thống dự trữ, kho bảo quản và phân phối trong nước còn yếu, chưa đủ linh hoạt để ứng phó khi thị trường bên ngoài biến động.
Một trong những “điểm nghẽn” lớn nhất của chuỗi giá trị lúa gạo hiện nay chính là thiếu vốn đầu tư cho hạ tầng bảo quản, chế biến sau thu hoạch, đặc biệt ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long, nơi chiếm khoảng 23% diện tích đất nông nghiệp cả nước. Mỗi khi bước vào vụ thu hoạch rộ, nguồn cung tăng đột biến, hệ thống kho chứa và chế biến chưa đủ năng lực hấp thụ sản lượng lớn, khiến giá lúa giảm ngay tại ruộng, nông dân buộc phải bán tháo để giải phóng hàng, thu hồi vốn. Khi thị trường xuất khẩu chững lại, giá nội địa càng sụt mạnh, người trồng lúa không đủ khả năng dự trữ, dẫn tới thiệt hại kép cả về năng suất và giá trị.
“Mạch sống” nuôi lớn chuỗi giá trị lúa gạo
Hiểu được khó khăn của các doanh nghiệp, hợp tác xã và các nông dân, thời gian qua, Chính phủ ban hành nhiều cơ chế tín dụng ưu đãi, với trần lãi suất vay lĩnh vực này ở mức 4,5%/năm. Cùng đó, ngành Ngân hàng đã có những chính sách tín dụng ưu tiên cho lĩnh vực lúa gạo. Đặc biệt, tín dụng dành cho thu mua, tạm trữ, chế biến và xuất khẩu lúa gạo tại Đồng bằng sông Cửu Long được xác định là nhiệm vụ trọng tâm của ngành, không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, xã hội đối với vùng trọng điểm nông nghiệp mà còn góp phần bảo đảm an ninh lương thực quốc gia.
Ngành Ngân hàng đang triển khai nhiều giải pháp giữ dòng tín dụng thông suốt như: Chỉ đạo các ngân hàng thương mại không để người dân, doanh nghiệp có phương án sản xuất khả thi bị chậm hoặc không tiếp cận vốn vay; chủ động cân đối nguồn vốn để đáp ứng kịp thời nhu cầu sản xuất, chế biến, thu mua, dự trữ; tiết giảm chi phí hoạt động để giảm lãi suất cho vay.
Ngoài ra, các ngân hàng cũng mở rộng hạn mức tín dụng, thời hạn cho vay đối với doanh nghiệp có năng lực và hệ thống kho chứa để mua gạo tạm trữ khi thị trường biến động, đồng thời đơn giản hóa thủ tục xét duyệt tín dụng, linh hoạt trong điều kiện về hợp đồng thu mua, xuất khẩu và tài sản bảo đảm.
Tín dụng ngành lúa gạo tăng trưởng bình quân 24%/năm. Ảnh: Duy Minh
Theo đó, tại Đồng bằng sông Cửu Long, tín dụng cho thu mua, dự trữ và chế biến gạo đang tăng trưởng ổn định, trở thành “bệ đỡ” cho quá trình tái cấu trúc chuỗi giá trị. Theo Ngân hàng Nhà nước, đến cuối tháng 9/2025, dư nợ tín dụng toàn hệ thống đạt 17,7 triệu tỷ đồng, tăng 13,37% so với cuối năm 2024. Trong đó, tín dụng lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn duy trì đà tăng ổn định, riêng ngành lúa gạo tăng trưởng bình quân 24%/năm, cao hơn mức tăng chung của nông nghiệp.
Tín dụng cho ngành lúa gạo tại Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh Khu vực 13 đạt 59.248 tỷ đồng, tăng 9,23% so với cuối năm 2024, chiếm 11,8% tổng dư nợ khu vực. Trong đó, cho vay thu mua chiếm 72,35%, chế biến bảo quản 16,36% và trồng trọt 11,29%.
Tại Cần Thơ, dư nợ tín dụng lúa gạo đạt 35.900 tỷ đồng, tăng 7,19%. Dư nợ cho vay ngành lúa gạo của Ngân hàng Nhà nước Khu vực 15 đạt 31.842 tỷ đồng, chiếm 8,1% tổng dư nợ tín dụng khu vực.
Là một trong một ngân hàng thương mại được lựa chọn thí điểm cho vay phục vụ Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp”, ông Lê Hồng Phúc, Phó Tổng Giám đốc, cho biết, Agribank hiện đã áp dụng mức lãi suất ưu đãi tối thiểu 1%/năm so với lãi suất cho vay của kỳ hạn tương ứng đối với các cá nhân, hộ nông dân, tổ hợp tác, hợp tác xã và doanh nghiệp vay trong chuỗi liên kết. Ông Phúc nhấn mạnh, nguồn vốn là không thiếu, ngân hàng sẵn sàng đáp ứng mọi nhu cầu chỉ cần các địa phương công bố vùng chuyên canh, các doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia chuỗi liên kết vì đây là điều kiện cứng để vay trong Đề án.
Nhằm giúp các doanh nghiệp lúa gạo nói riêng và các doanh nghiệp trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản nói chung tiếp cận được nguồn vốn tín dụng ưu đãi, mới đây Ngân hàng Nhà nước đã quyết định nâng quy mô chương trình tín dụng cho lĩnh vực nông, lâm, thủy sản lên 185.000 tỷ đồng. Chương trình tiếp tục triển khai tại các ngân hàng thương mại, với lãi suất cho vay thấp hơn bình quân 1-2%/năm.
Bà Hà Thu Giang, Vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế Ngân hàng Nhà nước, cho biết, các ngân hàng tham gia chương trình bao gồm: Agribank, BIDV, VietinBank, Vietcombank, Lộc Phát, Sacombank, MB, ACB, Nam Á, OCB, Eximbank, Bản Việt, SHB, Vietbank, HDBank, TPBank, KienlongBank và BacABank. Đáng chú ý, đối tượng vay vốn đã được mở rộng hơn, bao gồm cả khách hàng có dự án, phương án phục vụ hoạt động sản xuất, kinh doanh trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản. Đây là điểm then chốt giúp nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ sản xuất tiếp cận được nguồn vốn ưu đãi.
Với vai trò, ý nghĩa đóng góp quan trọng của ngành lúa gạo với phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước yêu cầu Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh Khu vực 13, 14 và 15 tiếp tục chỉ đạo các ngân hàng thương mại trên địa bàn không để xảy ra tình trạng người dân, doanh nghiệp có phương án sản xuất kinh doanh hiệu quả, đáp ứng đầy đủ quy định của pháp luật mà không được tiếp cận hoặc chậm tiếp cận vốn vay do các điều kiện, thủ tục phiền hà...