Thành quả của 5 năm đàm phán giữa các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc
Sáng 25/10, Hà Nội trở thành tâm điểm của cộng đồng quốc tế khi các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc tham dự để ký kết Công ước chống tội phạm mạng, văn kiện pháp lý toàn cầu đầu tiên điều chỉnh hoạt động hợp tác điều tra, phòng ngừa và truy tố tội phạm trên không gian mạng.
Truyền thông quốc tế cho rằng Công ước này đánh dấu khuôn khổ toàn cầu đầu tiên giải quyết tội phạm mạng một cách toàn diện, trong bối cảnh các mối đe dọa kỹ thuật số đang gia tăng và các hệ thống an ninh mạng đang chịu áp lực. Công ước hướng tới việc xử lý phạm vi rộng các hành vi phạm tội, từ lừa đảo trực tuyến và mã độc tống tiền cho đến buôn người và phát ngôn thù hận trên mạng, nhằm kiềm chế các hành vi gây thiệt hại hàng nghìn tỷ USD cho nền kinh tế toàn cầu mỗi năm.
Theo Reuters, Lễ Mở ký diễn ra với sự tham dự của hàng chục quốc gia, trong đó có đại diện Bộ Ngoại giao Mỹ, được mô tả là “một bước tiến lịch sử trong nỗ lực xây dựng lòng tin và an toàn kỹ thuật số toàn cầu”.
Toàn cảnh Lễ ký kết Công ước chống tội phạm mạng tại Hà Nội. Ảnh: Nam Nguyễn
Công ước này là thành quả của 5 năm đàm phán giữa các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc, nhằm thiết lập một khung pháp lý thống nhất giúp xử lý các hành vi tội phạm công nghệ cao như tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu, lừa đảo tài chính, phát tán phần mềm độc hại hay sử dụng trí tuệ nhân tạo cho mục đích phi pháp. Cơ quan Phòng chống ma túy và Tội phạm Liên Hợp Quốc (UNODC) khẳng định, đây là văn kiện “có tính ràng buộc pháp lý toàn cầu đầu tiên về tội phạm mạng”, đồng thời tạo nền tảng cho hợp tác xuyên biên giới trong điều tra số.
Theo Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế INTERPOL, việc Công ước được thông qua và mở ký là “dấu hiệu rõ ràng cho thấy các quốc gia đã đạt đồng thuận về nhu cầu hợp tác thực chất”, đặc biệt trong bối cảnh tội phạm mạng ngày càng tinh vi, vượt qua ranh giới quốc gia. INTERPOL cũng đánh giá cao nội dung của Công ước khi nhấn mạnh đến việc tăng cường hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo nhân lực và chia sẻ thông tin giữa các nước phát triển và đang phát triển.
Một điểm nhấn khác là yếu tố cân bằng giữa an ninh và quyền con người. Theo UNODC, Công ước quy định rõ các quốc gia có thể từ chối hợp tác nếu yêu cầu trái với luật quốc tế hoặc các cam kết nhân quyền, nhằm đảm bảo sự minh bạch và trách nhiệm trong quá trình thực thi.
Đặc biệt, Công ước đi kèm với các biện pháp bảo đảm quan trọng nhằm ngăn chặn việc lạm dụng bởi các quốc gia tham gia để hợp pháp hóa hoặc thực hiện các hành vi vi phạm nhân quyền. Mọi cách diễn giải có thể dẫn đến việc hạn chế quyền con người hoặc các quyền tự do cơ bản, đặc biệt là tự do ngôn luận, tư tưởng, tôn giáo, lương tâm, hội họp và lập hội hòa bình, đều bị loại trừ rõ ràng.
Những biện pháp bảo vệ này cũng đảm bảo rằng việc hợp tác quốc tế có thể bị từ chối nếu quốc gia nhận thấy yêu cầu hợp tác bị lợi dụng để vi phạm nhân quyền, mang động cơ chính trị, trái với luật pháp trong nước hoặc có thể dẫn đến phân biệt đối xử dưới bất kỳ hình thức nào. Theo UNODC, đây là điểm mới mang tính bảo đảm đặc biệt, giúp củng cố niềm tin giữa các quốc gia trong tiến trình hợp tác.
Sự kiện diễn ra tại Hà Nội cũng mang ý nghĩa đặc biệt về mặt địa chính trị.
Theo trang thông tin của Liên Hợp Quốc, việc chọn Việt Nam, một quốc gia đang phát triển năng động ở Đông Nam Á, làm nơi tổ chức lễ ký, thể hiện vai trò ngày càng quan trọng của khu vực trong hợp tác quốc tế về an ninh mạng. Đây là lần đầu tiên một quốc gia ASEAN đăng cai sự kiện có tính toàn cầu như vậy trong lĩnh vực công nghệ số.
Bên cạnh đó, Công ước còn mở ra cơ hội xây dựng mạng lưới hợp tác toàn cầu giữa các cơ quan thực thi pháp luật, doanh nghiệp công nghệ và tổ chức quốc tế. Theo UNODC, điều này giúp giảm thiểu tình trạng “mỗi nước một luật”, vốn gây khó khăn cho các cuộc điều tra xuyên biên giới, và thúc đẩy khả năng truy tố hiệu quả hơn các tội phạm mạng toàn cầu.
Thạc sĩ Thong Mengdavid, nhà phân tích địa chính trị và các vấn đề quốc tế tại Viện Nghiên cứu quốc tế và chính sách công (IISPP) thuộc Đại học Hoàng gia Phnom Penh (RUPP) cho biết, Công ước Hà Nội về chống tội phạm mạng thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc thúc đẩy các giải pháp toàn cầu để thiết lập các cơ chế pháp lý hay các thể chế quốc tế, nhất là việc tập hợp các quốc gia cùng tham gia giải quyết vấn đề tội phạm mạng - một vấn đề mang tính toàn cầu, trên tinh thần đa phương và tôn trọng luật pháp quốc tế.
Theo chuyên gia người Campuchia, nội dung chính của Công ước Hà Nội tập trung vào vấn đề thực thi pháp luật. Trong số này, một trong những nội dung hết sức quan trọng là tập trung vào việc kiến tạo một thế giới hòa đồng trong hoạt động hợp tác quốc tế, chia sẻ thông tin và chứng cứ liên quan tội phạm lừa đảo trực tuyến, cũng như hoạt động thực thi pháp luật đối với các đối tượng phạm tội. Bên cạnh đó, Công ước Hà Nội cũng giữ vai trò là trụ cột pháp lý cho hoạt động hợp tác kỹ thuật số xuyên biên giới trong khuôn khổ Liên Hợp Quốc, giúp hoàn thiện khung pháp lý về chống khủng bố, rửa tiền và buôn bán người.
Khẳng định vai trò trung tâm trong hợp tác đa phương
Đối với Việt Nam, việc đăng cai và tham gia ký kết Công ước là bước khẳng định vị thế của quốc gia trong nỗ lực hợp tác quốc tế vì an ninh mạng. Reuters nhấn mạnh việc Bộ Công an Việt Nam khẳng định rằng Lễ mở ký kết lần này thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc bảo vệ không gian mạng an toàn, lành mạnh, đồng thời tăng cường năng lực pháp lý và kỹ thuật trong đấu tranh với tội phạm công nghệ cao.
Tham gia Công ước sẽ giúp Việt Nam củng cố hệ thống pháp luật nội địa theo chuẩn mực quốc tế. Các quy định về thu thập chứng cứ điện tử, chia sẻ dữ liệu điều tra và bảo vệ thông tin cá nhân sẽ được hài hòa hơn với các nước đối tác, góp phần nâng cao khả năng tương tác và hỗ trợ tư pháp. UNODC cho biết, tổ chức này sẽ hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo cho các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, nhằm triển khai Công ước hiệu quả.
Trên bình diện ngoại giao, việc đăng cai lễ ký còn giúp Việt Nam khẳng định vai trò trung tâm trong hợp tác đa phương, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh và công nghệ số. Theo UNODC, việc chọn Hà Nội làm địa điểm ký Công ước không chỉ là yếu tố kỹ thuật mà còn mang tính biểu tượng, Việt Nam được coi là cầu nối giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển trong lĩnh vực an ninh mạng.
Ông Artur Liukmanov, Giám đốc Vụ An ninh thông tin quốc tế Bộ Ngoại giao Nga kiêm Đại diện đặc biệt của Tổng thống Liên bang Nga về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh thông tin, đã có cuộc trao đổi với phóng viên TTXVN tại Moskva, đánh giá về sự kiện quan trọng này cũng như mối quan hệ hợp tác giữa Nga và Việt Nam trong lĩnh vực an ninh mạng.
Ông Artur Liukmanov cho biết, từ khi khởi xướng Công ước Hà Nội, Liên bang Nga đã tích cực ủng hộ Việt Nam tại phiên họp toàn thể của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tháng 12/2024, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan Việt Nam để chuẩn bị cho lễ ký. Nga và Việt Nam đã cùng tổ chức nhiều hoạt động như tập huấn phòng, chống tấn công mạng quy mô lớn, hội thảo tăng cường năng lực và hỗ trợ kỹ thuật cho cuộc đấu tranh chống tội phạm mạng. Ông khẳng định, Việt Nam hoàn toàn xứng đáng với vinh dự được chọn làm địa điểm tổ chức Công ước đầu tiên của Liên Hợp Quốc về phòng, chống tội phạm mạng sau 20 năm, đồng thời Nga cũng tự hào góp phần vào nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong lĩnh vực này.
Hơn nữa, quá trình ký kết diễn ra trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chiến lược chuyển đổi số quốc gia. Các chuyên gia trong nước cho rằng việc tham gia Công ước sẽ giúp nâng cao năng lực quản lý rủi ro, hỗ trợ triển khai Chính phủ điện tử và bảo vệ hạ tầng trọng yếu. Nhiều chuyên gia từ Trung tâm Giám sát an toàn không gian mạng quốc gia (NCSC) đánh giá rằng đây là cơ hội để Việt Nam mở rộng hợp tác đào tạo, nghiên cứu, và chia sẻ dữ liệu với các tổ chức quốc tế.
Công ước cũng góp phần thúc đẩy hợp tác khu vực ASEAN trong lĩnh vực an ninh mạng. Theo INTERPOL, khu vực Đông Nam Á đang là một trong những điểm nóng về tội phạm mạng, và sự kiện tại Hà Nội có thể tạo nền tảng để ASEAN xây dựng một chiến lược chung, hài hòa với khung pháp lý toàn cầu.