Trái phiếu doanh nghiệp: Hướng đến thị trường minh bạch, phát triển bền vững

Cơ quan quản lý tăng cường kiểm tra, giám sát

Theo số liệu từ Bộ Tài chính, tính đến hết tháng 11/2021, các doanh nghiệp đã phát hành trái phiếu (TPDN) với khối lượng phát hành đạt trên 495.000 tỷ đồng, trong đó khối lượng TPDN phát hành riêng lẻ chiếm 94,5%, còn lại là TPDN phát hành ra công chúng chiếm 5,5% tổng khối lượng phát hành. Các tổ chức tín dụng và doanh nghiệp bất động sản là các nhà phát hành lớn nhất trên thị trường chiếm lần lượt 34% và 27,7% tổng khối lượng phát hành, còn lại là các doanh nghiệp thương mại, dịch vụ, sản xuất và công ty chứng khoán. Về cơ cấu nhà đầu tư, các công ty chứng khoán và ngân hàng thương mại là các nhà đầu tư chính trên thị trường sơ cấp, tỷ trọng mua TPDN riêng lẻ của nhà đầu tư cá nhân giảm so với năm 2020.

Bên cạnh các tác động tích cực giúp các doanh nghiệp huy động vốn cho sản xuất, kinh doanh, thị trường TPDN riêng lẻ cũng tiềm ẩn một số rủi ro như một số doanh nghiệp nhất là DN bất động sản phát hành trái phiếu với lãi suất cao; chất lượng tài sản đảm bảo của trái phiếu hạn chế (chủ yếu là các dự án đầu tư, tài sản hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp bất động sản); có sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân nhỏ, lẻ.

Do đó, Bộ Tài chính đã chỉ đạo UBCKNN triển khai các đoàn kiểCm tra về tình hình phát hành, cung cấp các dịch vụ liên quan đến TPDN tại một số doanh nghiệp phát hành và công ty chứng khoán. Trên cơ sở kết quả kiểm tra tại 9 công ty chứng khoán và 2 doanh nghiệp phát hành, bước đầu đã ghi nhận và triển khai thủ tục xử phạt vi phạm hành chính đối với 2 doanh nghiệp phát hành, 1 công ty chứng khoán.

UBCKNN đã ban hành Quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty cổ phần Tập đoàn VsetGroup do có hành vi chào bán TPDN thông qua phương tiện thông tin đại chúng cho đối tượng nhà đầu tư không xác định mà không đăng ký với UBCKNN theo quy định của pháp luật chứng khoán; số tiền xử phạt vi phạm hành chính là 600 triệu đồng và đã yêu cầu doanh nghiệp phải thu hồi toàn bộ trái phiếu đã phát hành. Hiện nay, UBCKNN đang tiếp tục thực hiện thủ tục để xử phạt Công ty Tập đoàn Cổ phần Tập đoàn Apec Group đối với hành vi tương tự.

Trong thời gian tới UBCKNN sẽ tiếp tục kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ việc phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp phát hành với quy mô lớn so với vốn tự có, phát hành không có tài sản đảm bảo và phát hành nhiều đợt.

Khung pháp lý thay đổi ra sao?

Trước sự phát triển nhanh chóng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong vài năm trở lại đây, việc hoàn thiện khung pháp lý, minh bạch thông tin, cũng như đảm bảo sự phát triển lành mạnh bền vững của thị trường trái phiếu doanh nghiệp là yếu cầu cấp thiết.

Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và các Nghị định về phát hành TPDN được ban hành gần đây đã siết chặt các quy định về TPDN phát hành riêng lẻ. Trong đó quy định rõ chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp được mua và giao dịch TPDN phát hành riêng lẻ. Các quy định về điều kiện phát hành cũng được quy định chặt chẽ hơn, yêu cầu doanh nghiệp phát hành phải có phương án phát hành trái phiếu với các thông tin cụ thể về dự án/chương trình đầu tư hoặc các hoạt động sản xuất, kinh doanh cần bổ sung vốn hoặc cơ cấu lại nguồn vốn thu được từ trái phiếu; văn bản xác nhận rằng tổ chức phát hành đã thanh toán đủ gốc và lãi của trái phiếu đã phát hành hoặc khoản nợ đến hạn trong vòng ba năm liền kề trước năm phát hành trái phiếu; chỉ tiêu tài chính của dư nợ trái phiếu/vốn chủ sở hữu của ba năm liền kề trước năm phát hành trái phiếu và sau khi phát hành; tiêu chí lựa chọn các nhà đầu tư chiến lược và danh sách các nhà đầu tư chiến lược (nếu trái phiếu là trái phiếu chuyển đổi hoặc trái phiếu kèm chứng quyền)…

Gần đây nhất, ngày 10/11/2021, Ngân hàng Nhà nước cũng đã ban hành Thông tư số 16/2021/TT-NHNN quy định việc tổ chức tín dụng (TCTD) chi nhánh ngân hàng nước ngoài mua, bán TPDN bao gồm các quy định nhằm giảm thiểu rủi ro đầu tư TPDN của các TCTD. Thông tư có hiệu lực từ 15/01/2022 và tập trung quy định nguyên tắc mua, bán trái phiếu doanh nghiệp; các quy định nội bộ; quy định trách nhiệm của TCTD khi thực hiện mua bán trái phiếu doanh nghiệp.

Trong đó, đáng chú ý là các quy định TDTD chỉ được mua trái phiếu doanh nghiệp khi TCTD đó có tỷ lệ nợ xấu dưới 3%. Đây là quy định nhằm đảm bảo các NHTM duy trì tỷ lệ nợ xấu ở mức an toàn, cũng như chất lượng tín dụng. Thông tư quy định rõ ràng giới hạn mua TPDN, quy định trích lập dự phòng rủi ro, quy định các trường hợp TCTD không được mua TPDN như trường hợp phát hành để cơ cấu lại các khoản nợ; phát hành để góp vốn, mua cổ phần tại doanh nghiệp khác; phát hành để tăng quy mô vốn hoạt động; trường hợp TPDN do công ty con của chính TCTD phát hành...

Nhìn chung, Thông tư 16 quy định theo hướng đảm bảo an toàn hệ thống, tăng cường kiểm soát chặt chẽ trong giao dịch trái phiếu doanh nghiệp, quản trị hoạt động và hoạt động cấp tín dụng tổng chung.

Nhận định tác động những quy định mới đến thị trường trái phiếu, Công ty chứng khoán Vietcombank cho rằng việc quy định các hoạt động được phép đối với danh mục đầu tư trái phiếu doanh nghiệp của các ngân hàng, là phù hợp và cấp thiết đối với thị trường. Thông tư nhằm mục đích đảm bảo tỷ lệ nợ xấu ở mức an toàn và tăng cường chất lượng tín dụng. Các sản phẩm trái phiếu doanh nghiệp có những quy định chặt chẽ trong tiêu chí lựa chọn và nguyên tắc giao dịch. TCTD phải xây dựng quy định nội bộ nhằm giám sát và đánh giá định kỳ.

Trong thời gian tới, nhu cầu đầu tư TPDN của TCTD vẫn sẽ tồn tại, khi đây là một kênh tài sản đem lại mức lợi nhuận khá hấp dẫn so với nhiều kênh khác, đặc biệt là khi so sánh với TPCP vốn đang có mặt bằng lợi suất khá thấp. Trong ngắn hạn, hoạt động giao dịch TPDN đến từ TCTD nhiều khả năng sẽ được đẩy mạnh trong giai đoạn chuyển tiếp.

Khi các quy định chặt chẽ trong thông tư đi vào hiệu lực từ ngày 15/01/2022, VCBS ước tính thông tư có ảnh hưởng tới khoảng 20% lượng trái phiếu phát hành mới trên thị trường, Thông tư sẽ định hướng TCTD giao dịch trái phiếu doanh nghiệp chất lượng, đảm bảo dòng tiền dưới hình thức mua trái phiếu hay cho vay, đồng thời quản trị rủi ro tín dụng phát sinh sau này. Đây sẽ là những yếu tố cần thiết cho hoạt động mua và nắm giữ dài hạn đối với danh mục TPDN của TCTD.

Bùi Trang

Theo Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ