Thành lập Sàn giao dịch xăng dầu: Cần nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng

Với kinh nghiệm và kiến thức sâu rộng về các mô hình giao dịch trên thế giới, PGS.TS Ngô Trí Long - Chuyên gia kinh tế đã có những chia sẻ về quan điểm về việc thành lập Sàn giao dịch riêng cho mặt hàng xăng dầu tại Tọa đàm: "Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 30/7.

5 lợi ích từ việc lập Sàn giao dịch xăng dầu

Trong thời gian gần đây trên các phương tiện thông tin đại chúng có rất nhiều ý kiến đưa ra về việc cần thành lập Sàn giao dịch xăng dầu. Trước tình trạng đó, Chính phủ đã có văn bản chỉ đạo Bộ Công Thương - cơ quan quản lý kinh doanh xăng dầu là chủ yếu - nghiên cứu vấn đề báo chí phản ánh, kiến nghị về việc thành lập Sàn giao dịch xăng dầu nhằm tăng tính công khai, minh bạch, khắc phục những bất ổn của thị trường xăng dầu thời gian qua, trên cơ sở đó có giải pháp triển khai phù hợp theo thẩm quyền và quy định của pháp luật.

Phó Thủ tướng Lê Minh Khái đặt vấn đề tham khảo kinh nghiệm các Sàn giao dịch xăng dầu của thế giới đồng thời xem xét Việt Nam có nên thành lập Sàn giao dịch xăng dầu riêng hay không?

Thành lập Sàn giao dịch xăng dầu: Cần nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng

Theo tôi nghĩ, Sàn giao dịch xăng dầu đối với chúng ta còn mới mặc dù chúng ta đã có một số sàn giao dịch ở các lĩnh vực khác rồi nhưng những sàn giao dịch đó có sàn phát huy được hiệu quả, nhưng có sàn èo uột, không tồn tại được.

Trước khi đi vào vấn đề có nên thành lập Sàn giao dịch xăng dầu riêng hay không thì chúng ta phải hiểu sản phẩm xăng dầu đó là gì?

Xăng dầu là sản phẩm của quá trình chế biến dầu thô và khí tự nhiên. Đây là các sản phẩm của nguyên liệu hóa thạch. Sản phẩm chế biến từ dầu thô có hai loại, loại thứ nhất sản xuất ra các nhiên liệu như nhiên liệu xăng dầu, dầu mazut, dầu diesel, nhiên liệu phục vụ cho hàng không. Sản phẩm thứ hai của thị trường chế biến dầu thô là các loại dung môi cho công nghiệp, sơn, nhựa đường…

Tại Việt Nam, năm 2020 Bộ Tài chính đã cho phép Sở giao dịch hàng hóa Việt Nam được niêm yết thí điểm về các mặt hàng dầu thô, năng lượng để bảo hiểm giá và đầu tư. Đây là việc làm hết sức thận trọng của Chính phủ. Trên cơ sở thí điểm sẽ rút kinh nghiêm sau đó mới triển khai đại trà.

Việc này được tiến hành từ năm 2020 và diễn ra khá suôn sẻ. Đến ngày 27/5/2024, Bộ Công Thương đã cho dừng việc thí điểm này với lý do sửa lại Nghị định 83 kinh doanh xăng dầu và sửa Nghị định 158, Nghị định 151 về Sở giao dịch hàng hóa.

Trở lại quan điểm Việt Nam có cần thành lập Sàn giao dịch cho mặt hàng xăng dầu hay không? Theo quan điểm cá nhân tôi nếu chúng ta thành lập được Sàn giao dịch xăng dầu thì rất tốt và cần thiết vì Sàn giao dịch xăng dầu về mặt lý thuyết có nhiều lợi ích.

Thứ nhất, tăng cường tính minh bạch, công khai về giá cả, giao dịch, giảm thiểu rủi ro. Thứ hai, tạo cơ hội đầu tư cho tất cả các các nhà đầu tư trong và ngoài nước đều có quyền tham gia. Thứ ba là quản lý rủi ro trên sàn giao dịch này bằng các phương thức giao dịch như là các giao dịch bằng các hợp đồng, hợp đồng phái sinh ngoài việc đầu tư thì việc quản lý rủi ro tốt. Thứ tư là thúc đẩy sự cạnh tranh đối với các sàn giao dịch. Thứ năm, về mặt lý thuyết thì sẽ phát triển cơ sở hạ tầng tài chính, thúc đẩy phát triển các dịch vụ tài chính hay Ngân hàng, chứng khoán…

Đối với Việt Nam nếu có sự giao dịch xăng dầu trên Sàn giao dịch sẽ tạo ra thị trường xăng dầu hoạt động một cách công khai, minh bạch. Cùng với đó sẽ giảm độc quyền. Hiện nay, có 39 doanh nghiệp kinh doanh đầu mối, trong đó 6 doanh nghiệp lớn nhất chiếm thị phần tương đối lớn khoảng 88%. Phần lớn các doanh nghiệp này đều có vốn của Nhà nước, cho nên khi có Sàn giao dịch thị phần sẽ được chia lại, các khu vực tư nhân sẽ tham gia sâu hơn vào thị trường xăng dầu. Đồng thời, mức độ cạnh tranh sẽ tăng lên được lợi cho người tiêu dùng và nền kinh tế.

Cùng 5 thách thức lớn

Bên cạnh các lợi ích đó, khi lập Sàn giao dịch xăng dầu vẫn có những thách thức. Thách thức lớn nhất, đầu tiên là chi phí ban đầu rất lớn. Ví dụ việc lập Sàn giao dịch yêu cầu phải có khoản đầu tư lớn về cơ sở hạ tầng, về công nghệ và nhân lực. Điều này có thể là một thách thức rất lớn cho nền kinh tế nếu chúng ta không có kế hoạch quản lý một cách hiệu quả.

PGS.TS Ngô Trí Long, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính)

Thách thức thứ hai là công tác quản lý và giám sát. Chúng ta cần có một cơ chế quản lý và giám sát nghiêm ngặt để đảm bảo các hoạt động không có hiện tượng thao túng thị trường

Thách thức thứ ba là khả năng tham gia của các đối tượng. Tất cả các doanh nghiệp đầu tư phải đảm bảo được đào tạo bài bản, được cung cấp thông tin đầy đủ để tham gia giao dịch. Đây là yêu cầu rất lớn về nỗ lực tham gia giáo dục và truyền thông.

Thách thức thứ tư là rủi ro về mặt thị trường. Thị trường xăng dầu rất nhạy cảm với sự biến động của giá cả.

Thách thức thứ năm là khi xây dựng Sàn giao dịch xăng dầu phải tương thích với các quy định của quốc tế.

Để có thể xây dựng được Sàn giao dịch xăng dầu, chúng ta cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng mô hình, phương thức hoạt động kinh doanh cũng như phương thức vận hành. Đối với hàng hóa là xăng dầu khi thành lập Sàn giao dịch cần rất nhiều thời gian tập trung công sức để nghiên cứu kỹ lưỡng vì mặt hàng xăng dầu có những đặc điểm riêng rất nhạy cảm nên việc xây dựng Sàn rất khó khăn và phức tạp.

Khi đã có sàn giao dịch xăng dầu rồi, chúng ta cũng đặt ra những câu hỏi đạt ra với Nhà nước như: Mặt hàng này có chịu sự chỉ đạo chặt chẽ của cơ quan Nhà nước theo cơ chế thị trường hay không? Nhà nước can thiệp vào thị trường xăng dầu ở mức độ nào? Định kỳ cơ quan Nhà nước phải công bố giá điều hành hay giá trần xăng dầu hay để doanh nghiệp tự quyết định; Bộ Công Thương hay Bộ Tài chính quản lý giá bán lẻ xăng dầu? Liệu chăng có nên xây dựng Sàn giao dịch xăng dầu riêng hay chúng ta sẽ tổ chức niêm yết trên Sở giao dịch hàng hóa như mô hình của các nước hiện nay đang làm? Đây là vấn đề chúng ta cần xem xét cụ thể.

Việc thành lập Sàn giao dịch xăng dầu là đúng và cần. Tuy nhiên, để quản lý vận hành sàn giao dịch một cách hiệu quả, đáp ứng được mục tiêu đặt ra cần phải có thời gian nghiên cứu, đánh giá hết sức kỹ lưỡng, sự đồng thuận, quyết tâm của Chính phủ và các cơ quan liên quan. Việc này mất rất nhiều thời gian.

Do đó, về ngắn hạn, nên cho phép giao dịch lưu thông các mặt hàng năng lượng tại Sở giao dịch hàng hóa Việt Nam như trước kia để đáp ứng nhu cầu bảo hiểm và nhu cầu đầu tư của các doanh nghiệp.