Từ ý tưởng Pháp đến hệ gia đình đa nền tảng

Tên lửa chống hạm Exocet khởi nguồn từ cuối thập niên 1960 tại nhà chế tạo Nord Aviation (Pháp) và chính thức biên chế cho hải quân Pháp vào năm 1975 với biến thể MM38 phóng từ tàu mặt nước. Qua nhiều thập kỷ, Exocet phát triển thành một họ tên lửa đa dạng, được MBDA tiếp nhận và nâng cấp liên tục để đáp ứng yêu cầu tác chiến hiện đại. Điểm nổi bật của Exocet là khả năng triển khai đa nền tảng, có thể phóng từ tàu chiến, máy bay, trực thăng và cả tàu ngầm giúp nó trở thành vũ khí linh hoạt trong nhiều tình huống hải quân.

Về thiết kế, Exocet được biết đến nhờ chiến thuật bay sát mặt biển (sea-skimming), duy trì độ cao rất thấp thường chỉ 1–2 mét trên mặt sóng để giảm thời gian bị radar đối phương phát hiện. Hệ vận hành kết hợp động cơ tên lửa rắn ở các biến thể ban đầu và động cơ turbojet ở các bản hiện đại hơn, giúp tầm bắn mở rộng từ vài chục km lên hàng trăm km ở đời Block 3. Hệ dẫn đường kết hợp cảm biến quán tính, GPS (ở đời nâng cấp) và cuối hành trình sử dụng radar chủ động để khóa mục tiêu. Đầu đạn bán xuyên giáp trọng lượng lớn đảm bảo khả năng gây hư hại nặng lên boong và khoang máy mục tiêu.

Exocet không phải một mẫu đơn độc mà là một gia đình sản phẩm gồm MM38 (tàu), AM39 (không quân), SM39/SM40 (tàu ngầm) và MM40 (tàu/bờ). Mỗi biến thể được điều chỉnh để phù hợp nền tảng phóng nhưng chia sẻ các yếu tố kỹ thuật cốt lõi: bay thấp, độ tin cậy trong môi trường hải dương và khả năng tác chiến trong điều kiện nhiễu điện tử. Thành công thương mại của Exocet thể hiện qua việc hơn 25 quốc gia sử dụng và hàng nghìn quả đã được sản xuất.

Hiệu quả tác chiến, bài học lịch sử và vị thế hiện nay

Hiệu quả chiến trường của Exocet được ghi nhận từ các cuộc xung đột lịch sử — nổi bật nhất là chiến dịch Falklands, nơi một số quả AM39 đã tác động mạnh tới diễn biến chiến sự và buộc đối phương điều chỉnh phương thức phòng thủ. Sự kết hợp giữa bay rất thấp và đầu dò chủ động khiến Exocet khó bị phát hiện và đánh chặn trong nhiều kịch bản. Tuy nhiên, cuộc chơi tên lửa chống hạm không đứng yên: sự xuất hiện của tên lửa siêu thanh và các hệ phòng không hiện đại đã đặt ra thách thức cho các hệ thống tầm trung như Exocet, buộc nhà sản xuất tiếp tục nâng cấp về tầm bắn, dẫn đường chống nhiễu và khả năng phối hợp tác chiến.

Phiên bản MM40 Block 3 và Block 3C là hướng đáp ứng xu thế đó: mở rộng tầm bắn bằng động cơ turbojet, tích hợp GPS cho đường bay lập trình và đầu dò số hóa với khả năng chống nhiễu tốt hơn. Đồng thời, các biến thể dành cho tàu ngầm nhấn mạnh yếu tố ẩn mình và khả năng triển khai bất ngờ. Dù vậy, trong bối cảnh sự xuất hiện của tên lửa siêu thanh như BrahMos hay Zircon, Exocet được nhìn nhận là cần tiếp tục chuyển mình, hướng đến các giải pháp tầm xa và tích hợp mạng tác chiến hiện đại.

Ở khía cạnh hậu cần và chiến lược, Exocet minh chứng cho lợi thế của một nền tảng “gọn, đa năng và hiệu quả” phù hợp cho hải quân các nước cần tăng cường uy lực hải quân mà không đầu tư quá lớn vào hệ thống siêu tầm. Đồng thời, lịch sử Exocet cũng là bài học về việc cân bằng giữa tính hiệu quả kỹ thuật và sự thích nghi trước tốc độ thay đổi công nghệ phòng thủ.