Tại vùng đất giữa lòng Thanh Hóa, chân dung vị "Khai quốc công thần" của triều Hậu Lê dần hé lộ với những trận đánh vang danh lịch sử

29/11/2025 - 13:384 phút đọc

(Banker.vn) Dấu ấn của vị danh tướng này vẫn được lưu giữ tại Tân Ninh (Thanh Hóa) với đền thờ và nhiều câu chuyện truyền lại trong dòng họ.

Khai quốc công thần – vị tướng Lam Sơn gắn với vùng đất Thanh Hóa

Trong tiến trình cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thế kỷ XV, bên cạnh Bình Định vương Lê Lợi, lịch sử còn ghi nhận nhiều vị danh tướng đã góp phần tạo nên thắng lợi của nghĩa quân. Một trong số đó là Khai quốc công thần Lê Lôi, người được ghi chép trong tộc phả dòng họ Lê Đình tại xã Tân Ninh (Thanh Hóa) là con trai út của tiến sĩ Lê Duy Duật. Ông sinh ra và lớn lên tại Cổ Định xưa, vùng đất giàu truyền thống mà gia đình có mối liên hệ mật thiết với phong trào Lam Sơn.

Theo gia phả và các nguồn tư liệu, Lê Lôi tìm đến nghĩa quân Lam Sơn vào ngày 18/8/1417. Thời điểm ấy, đất nước rơi vào cảnh giặc Minh xâm lược, cướp bóc, tàn phá làng mạc. Việc ông gia nhập nghĩa quân được ghi nhận như một lựa chọn mang tính bước ngoặt, đặt nền móng cho những đóng góp của ông trong hành trình kháng chiến kéo dài hơn một thập kỷ. Trong nhiều trận đánh lớn, danh tướng Lê Lôi đều trực tiếp tham gia, trong đó có trận vượt sông Chu đoạt lại hài cốt tổ tiên Lê Lợi bị địch đào bới nhằm uy hiếp tinh thần nghĩa quân.

Tháng 8/1425, ông cùng Trần Nguyên Hãn và Lê Nổ chỉ huy quân giải phóng vùng Tân Bình (thuộc Quảng Trị và Thừa Thiên Huế ngày nay). Tại đây, ông chỉ huy đội quân cưỡi voi đánh thẳng vào sườn địch, chém đầu tướng Nhậm Năng và mở rộng vùng căn cứ quan trọng cho nghĩa quân Lam Sơn. Sang năm 1427, khi quân Minh điều lực lượng viện binh sang cứu Vương Thông, Lê Lôi tiếp tục xuất hiện trong các trận tiêu diệt đồn bốt từ Việt Trì lên ải Lê Hoa – Hà Giang, phối hợp với các cánh quân khác đánh chặn quân địch từ Tây Bắc tiến xuống. Sau khi Liễu Thăng thất bại, ông chỉ huy tiêu diệt khoảng 2 vạn quân, bắt hơn 1.000 lính Minh và thu nhiều lương thảo. Đây là một trong những chiến công then chốt buộc Vương Thông phải chấp nhận rút quân, kết thúc cuộc kháng chiến mười năm.

Với những đóng góp xuyên suốt trong hầu hết các trận đánh trọng yếu của nghĩa quân Lam Sơn, Lê Lôi được đánh giá là một trong những danh tướng gắn bó chặt chẽ nhất với hành trình giải phóng đất nước dưới thời Lê Lợi.

Công trạng và dấu tích hậu thế của danh tướng gắn bó với vùng đất Tân Ninh

Sau khi Lê Lợi lên ngôi hoàng đế năm 1428, mở đầu niên hiệu Thuận Thiên, triều đình đã khảo công và phong thưởng cho các tướng sĩ lập công trong khởi nghĩa. Lê Lôi được phong tước quan nội hầu, giữ chức Ngân Thanh Quan Lộc Đại phu Tả Xa kỵ vệ Đại tướng quân. Về sau, ông xin rời triều đình để làm Xa kỵ đồng tổng quản kiêm Đô tổng quản phủ lộ Thanh Hóa, và vài năm sau xin nghỉ hưu tại quê nhà. Trong thời gian làm chánh xã, ông được người dân kính trọng bởi sự công bằng và liêm chính. Ông qua đời ở tuổi 73, để lại ba người con trai đều phục vụ trong triều.

Hậu duệ của ông sau này đổi tên lót thành “Lê Đình”, hình thành dòng họ Lê Đình tại xã Tân Ninh ngày nay. Ba cháu nội của ông đều giữ chức vụ quan trọng trong triều: Lê Hậu là Xa kỵ tướng quân, Lê Bính làm Võ hậu tướng quân, còn Lê Uyển là Đô đốc Cẩm y vệ phụ quốc Thượng tướng quân đô chỉ huy sứ. Những ghi chép này cho thấy truyền thống võ công của gia tộc được tiếp nối qua nhiều thế hệ.

Hiện nay, đền thờ Lê Lôi (còn được gọi là Đền Lê tộc công thần) vẫn được gìn giữ tại Tân Ninh. Di tích đang lưu giữ năm đạo sắc phong, được công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh từ năm 1999. Dù tài liệu về ông còn lại không nhiều, hậu duệ họ Lê Đình vẫn duy trì nghi lễ tưởng nhớ và thường xuyên tu sửa, bảo tồn đền thờ nhằm ghi dấu công lao của vị danh tướng.

Theo các bậc cao niên trong dòng họ, ngày giỗ kỵ của ông không còn được xác định rõ. Tuy vậy, những đóng góp của ông trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn vẫn được nhắc nhớ qua truyền thống gia tộc, qua di tích ở Tân Ninh và qua những câu chuyện về tinh thần chiến đấu của các nghĩa sĩ xứ Thanh.