Sử dụng điều khoản “ngoại lệ đặc biệt” của WTO trong thương mại và an ninh quốc gia

Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), thay thế Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT) vào năm 1995, thúc đẩy cách tiếp cận dựa trên quy tắc đối với thương mại quốc tế giữa các quốc gia.

Có hai ngoại lệ đối với các nghĩa vụ được giả định theo luật WTO - các trường hợp ngoại lệ đang ảnh hưởng đến hiệu quả của WTO và mong muốn đối với một trật tự dựa trên quy tắc. Điều XX của GATT cho phép ‘ngoại lệ chung, đối với các biện pháp áp dụng cho các tình huống có tầm quan trọng chung, chẳng hạn như bảo vệ sức khỏe và môi trường, hoặc khi cần điều chỉnh thêm. Điều khoản XXI của GATT cho phép các trường hợp ngoại lệ bảo mật - cho phép các quốc gia thành viên vi phạm các quy tắc WTO khi cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia.

Các trường hợp ngoại lệ chung không gây tranh cãi nhưng luật liên quan đến các ngoại lệ bảo mật vẫn còn phải tranh luận. Kể từ năm 2016, cuộc tranh luận này đã đạt đến đỉnh cao do cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Câu hỏi luôn luôn là liệu một ngoại lệ bảo mật có thể được gọi đơn phương hay không, hoặc liệu nó có nên được quyết định bởi một cơ quan bên ngoài trong những tình huống nào là hợp lý.

Nước Mỹ gần đây đã cố gắng biện minh cho các hạn chế thương mại của mình thông qua Điều XXI, nơi đã gây ra cuộc tranh luận về tiền đề cơ bản của ngoại lệ và khả năng của WTO để đưa ra quyết định về các câu hỏi về chủ quyền quốc gia. Điều này đã phát ra tiếng chuông báo động liên quan đến sự không hoàn chỉnh và những khó khăn diễn giải tiếp theo mà WTO phải đối mặt. Điều XXI được tạo ra trong kỷ nguyên Chiến tranh lạnh. Sau những khó khăn kinh tế của Thế chiến II, sự cần thiết phải cung cấp nền tảng giữa thương mại quốc tế và an ninh quốc gia đã được cảm nhận tại cả các cuộc đàm phán GATT năm 1947 và tại các cuộc đàm phán Hiến chương của Tổ chức Thương mại Quốc tế (ITO).

Nhưng thuật ngữ ‘lợi ích bảo mật thiết yếu, không bao giờ được xác định rõ ràng. Điều khoản được đặt theo cách mà các thành viên của WTO có thể đơn phương áp đặt các biện pháp được coi là cần thiết để bảo vệ các lợi ích bảo mật thiết yếu. Mức độ bảo vệ đánh giá đơn phương về lợi ích bảo mật thiết yếu mà các thẩm phán, trong trường hợp tranh chấp, sẽ phải chứng minh đã không được làm rõ trong văn bản gốc. Các nhà đàm phán đã nhận thức được các rủi ro và khả năng lạm dụng điều khoản này. Mỹ đã đề xuất điều khoản tự phán xét ban đầu của ngoại lệ này vào năm 1947 và tiếp tục khẳng định một tiêu chuẩn đánh giá bảo vệ.

Trong một cuộc tranh chấp giữa Mỹ và Nicaragua vào năm 1985, Mỹ đã phản đối việc thành lập một hội đồng trung gian, lập luận rằng ngoại lệ an ninh đã được viện dẫn hợp pháp và không thể bị kháng cáo. Điều này đã mở ra cánh cửa cho rủi ro của các biện pháp được thực hiện chỉ dựa trên các mối đe dọa tự đánh giá đối với an ninh quốc gia. Điều này trở nên đặc biệt có liên quan khi một loạt các trường hợp ngoại lệ bảo mật được đưa đến WTO vào năm 2016.

Sự nhạy cảm xung quanh Điều XXI là một phần của những thách thức mà WTO phải cố gắng điều chỉnh thương mại giữa các thành viên không đồng nhất trong một thế giới ngày càng đa cực. Khi được xem trong bối cảnh rộng lớn hơn của chủ nghĩa dân tộc kinh tế leo thang, một phân tích cẩn thận về kinh tế, chính trị và pháp lý trở nên cần thiết mà các cơ quan WTO hiện không được trang bị để thực hiện phân tích chuyên sâu này.