Sức ép cạnh tranh từ các thị trường đối tác
Từ đầu năm đến nay, xuất khẩu tiếp tục điểm sáng trong bức tranh kinh tế khi duy trì được đà tăng trưởng hết sức ấn tượng. Theo số liệu của Tổng cục thống kê, kim ngạch xuất khẩu tháng 5 đạt 32,81 tỷ USD, tăng 15,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, rau quả là một trong những mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng ấn tượng so với năm ngoái. Tháng 5 kim ngạch xuất khẩu ngành rau quả ước đạt 700 triệu USD, tăng 7,4% so với cùng kỳ.
Ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, dư địa thị trường xuất khẩu là rất lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam, tuy nhiên cạnh tranh về mặt hàng nông sản, trái cây cùng loại giữa các nước tham gia xuất khẩu ngày càng khốc liệt.
 |
| Do khoảng cách về địa lý, xuất khẩu nông sản mùa vụ của Việt Nam vào Canada khá hạn chế. Ảnh: Hiếu Minh Vũ |
Với thị trường Canada, bà Trần Thu Quỳnh - Tham tán Thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Canada nhận định, nhiều sản phẩm nông sản mùa vụ mà Việt Nam có thế mạnh hiện đã được các nước láng giềng Nam Mỹ phát triển thành công và đưa vào thị trường Canada với mức giá cạnh tranh. Chưa kể, do khoảng cách về địa lý, xuất khẩu nông sản mùa vụ của Việt Nam vào Canada khá hạn chế.
Phân tích cụ thể, bà Trần Thu Quỳnh cho biết, thị trường nhập khẩu rau củ tươi của Canada có quy mô trung bình 3,7 tỷ USD và tăng đều qua các năm. Các nước xuất khẩu chủ yếu vào Canada ngoài Hoa Kỳ và Mexico là Trung Quốc, Guatemala, Ấn Độ, Tây Ba Nha, Peru, Honduras, Bỉ, Thổ Nhĩ Kỳ.
“Năm 2022, Việt Nam xuất khẩu 4,8 triệu USD giá trị rau củ sang Canada và có thị phần không đáng kể so với các đối thủ cạnh tranh. Các sản phẩm rau củ Việt Nam xuất khẩu chủ yếu sang Canada là các loại rau gia vị, ớt chili padi và một số rau đặc sản theo mùa (rau ngót, rau đắng, bông điên điển...) để cung cấp vào các nhà hàng Việt Nam và các chuỗi siêu thị châu Á” - bà Trần Thu Quỳnh thông tin và cho biết, trong phân khúc các mặt hàng này, Việt Nam chưa có nhiều đối thủ cạnh tranh, mặc dù gần đây, nhiều chuỗi siêu thị châu Á bắt đầu thuê trang trại tại Mexico trồng đại trà rau húng quế và rau húng bạc hà.
Về sản phẩm trái cây, năm 2022 Việt Nam đã xuất khẩu xấp xỉ 105 triệu USD sản phẩm trái cây và hạt sang Canada, riêng hạt điều chiếm đến 80% (khoảng 84 triệu USD). Cũng theo Thương vụ, quy mô của thị trường nhập khẩu trái cây Canada khá lớn, năm 2022 đạt xấp xỉ 5,6 tỷ USD. Trong giai đoạn từ 2018-2022, Việt Nam đứng ở vị trí thứ 9 trong top 10 nhà xuất khẩu sản phẩm trái cây và hạt nhiều nhất vào Canada. Các đối thủ cạnh tranh của Việt Nam ngoài Hoa Kỳ và Mexico là Peru, Guatemala, Chile, Nam Phi, Costa Rica, Maroc và Thổ Nhĩ Kỳ.
Thẳng thắn đánh giá về hoạt động xuất khẩu trái cây của Việt Nam sang Canada, Tham tán Thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Canada nhìn nhận, nhìn vào cơ cấu cạnh tranh có thể thấy, đối với các sản phẩm trái cây đặc sản châu Á, Việt Nam hiện nay chưa có đối thủ mạnh.
Việt Nam vẫn là nước xuất khẩu nhiều nhất các mặt hàng như: Thanh long, chanh/bưởi, dừa tươi, và gần đây là ổi, xoài, nhãn, sầu riêng và vải tươi. Nhưng nhìn chung, các mặt hàng ổi xoài, dừa có sự gia tăng nhẹ (tăng mạnh nhất là chanh/bưởi với tốc độ 483%). Số liệu cũng cho thấy xu hướng cạnh tranh ngày càng lớn đối với các mặt hàng trái cây tươi mà Việt Nam có thế mạnh như thanh long, sầu riêng, nhãn, vải, măng cụt từ các nước Nam Mỹ. Sau CPTPP, xuất khẩu các mặt hàng này sang địa bàn không những không tăng mà còn suy giảm đều qua các năm.
 |
| Tại thị trường Canada, trái thanh long, mãng cầu và chanh leo Việt Nam đang chịu sức ép cạnh tranh lớn với thị trường Brazil. Ảnh: Đinh Công Tâm |
Cùng chung nhận định với Thương vụ, ông Canada Herb - chủ doanh nghiệp chuyên nhập khẩu rau củ quả Việt Nam vào thị trường Canada cho biết, hiện nay doanh nghiệp vẫn kiên trì nhập khẩu trái cây từ Việt Nam để cân đối khối lượng với rau gia vị, nhưng thực tế, doanh nghiệp hầu như không có lãi.
“Tại thị trường Canada, Brazil đang cạnh tranh lớn với Việt Nam về trái thanh long, mãng cầu và chanh leo. Colombia, Mexico bắt đầu trồng sầu riêng, vải và chôm chôm. Các sản phẩm trái cây nhiệt đới từ Nam Mỹ có chất lượng và giá tốt hơn hẳn sản phẩm cùng loại của Việt Nam” - đại diện doanh nghiệp này thông tin và đánh giá, điểm yếu của Việt Nam khi tham gia xuất khẩu là nguồn cung không ổn định, giá không ổn định, chi phí vận chuyển cao.
Bên cạnh đó, ông Canada Herb cũng phân tích, tại thị trường Canada, hàng Việt Nam còn chịu sự cạnh tranh lớn của các thương nhân Trung Quốc, hiện nay đang là những nhà phân phối khống chế nhiều chuỗi siêu thị và chỉ ưu tiên nhập hàng từ Trung Quốc. Ngoài ra, Việt Nam còn chưa bảo tồn và phát triển được các giống/chủng loại trái cây truyền thống (mít tố nữ) và các loại trái cây giống mới được thị trường ưa chuộng. Thêm một điểm yếu nữa được doanh nghiệp này nhắc tới là mạng lưới người thu mua/thương lái của Việt Nam còn chưa phát triển đúng tầm; trong khi người nông dân vẫn chạy theo lợi nhuận chưa quan tâm đến vấn đề tiêu chuẩn.
Thị trường “mở” nhưng không hề dễ tính
Cũng theo bà Trần Thu Quỳnh, thị trường trái cây và rau củ Canada tương đối dễ thâm nhập. Canada không yêu cầu đàm phán mở cửa thị trường với từng sản phẩm, không cần có Nghị định thư/cấp phép để được xuất khẩu chính ngạch, cũng không cần mã số vùng trồng… Canada cũng không đánh thuế lên hầu hết các sản phẩm rau củ quả, trừ một số sản phẩm Canada cần bảo hộ sản xuất nội địa theo mùa vụ mà Việt Nam không có thế mạnh.
Tuy nhiên, để thâm nhập và tiến sâu hơn vào thị trường này, doanh nghiệp xuất khẩu trái cây và rau củ của Việt Nam cũng cần phải tuân thủ những quy định sẵn có của thị trường này. Bởi, sản phẩm rau củ quả nói chung và rau củ mùa vụ nói riêng, Canada hoàn toàn tuân thủ theo các quy định chung của thế giới về vấn đề tiêu chuẩn vệ sinh và kiểm dịch động thực vật của WTO.
Nói như thế không có nghĩa Canada là một thị trường dễ tính, để vào được thị trường, vấn đề tiêu chuẩn luôn được đặt hàng đầu, bao gồm đa dạng các góc độ: tiêu chuẩn đối với chất lượng sản phẩm, tiêu chuẩn kích cỡ/trọng lượng/độ chín, tiêu chuẩn đóng gói và ghi nhãn, tiêu chuẩn vệ sinh (khử khuẩn trong thu hoạch, chế biến đóng gói, lưu kho, vận chuyển...). Cùng đó, phải tuân thủ các tiêu chuẩn liên quan đến dư lượng thuốc trừ sâu/phụ gia, chất bảo quản, dư lượng hoá chất được cho phép trên rau củ… thuộc thẩm quyền của Cơ quan y tế Canada (Health Canada).
Ngoài ra, để bảo vệ môi trường, các sản phẩm nhập khẩu cũng phải có một số chứng nhận theo Quy định của Luật bảo vệ cây trồng (chứng nhận kiểm dịch thực vật) và có thể bị điều chỉnh bởi một số luật khác như Luật Bảo vệ mội trường Canada, Luật về thuốc trừ sâu.. Nếu sản phẩm trung chuyển qua Hoa Kỳ rồi mới vào Canada còn phải chịu thêm các quy định của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ. Một số sản phẩm kiểm soát nhập khẩu để bảo vệ nông nghiệp Canada còn cần có chứng nhận từ các cơ quan được Canada công nhận (táo, hành, khoai tây…).
Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Canada cũng cho rằng, đối với các sản phẩm nhập khẩu đặc sản từ các nước, Canada khuyến khích bổ sung các thông tin về cách chế biến, công thức nấu… Canada công nhận và khuyến khích các doanh nghiệp có chứng nhận Global GAP, GMP, HACCP... Do thị trường Canada tương đối nhỏ nên các nhà nhập khẩu Canada thường yêu cầu hợp đồng độc quyền nhập khẩu đối với các mặt hàng mà họ đồng ý nhập khẩu.