Lợi thế từ quy tắc xuất xứ thống nhất của RCEP

Quy tắc xuất xứ thống nhất, lợi thế khác biệt của RCEP

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) chính thức có hiệu lực từ đầu năm 2022, hình thành khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới với hơn 2,2 tỷ dân và quy mô GDP khoảng 27.000 tỷ USD. Không chỉ mở rộng không gian thị trường, RCEP còn tạo ra một “sân chơi” mới cho chuỗi cung ứng khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

margin: 15px auto;" />

Việt Nam là một trong sáu quốc gia ASEAN đầu tiên phê chuẩn hiệp định. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, RCEP được kỳ vọng trở thành trụ cột quan trọng giúp Việt Nam duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu, xây dựng thị trường ổn định, dài hạn.

Theo lộ trình cam kết, Việt Nam và các đối tác RCEP xóa bỏ thuế đối với ít nhất 64% số dòng thuế ngay khi Hiệp định có hiệu lực; sau khoảng 20 năm, mức xóa bỏ thuế quan hai chiều đạt gần 90%. Riêng trong nội khối ASEAN, thuế quan gần như được xóa bỏ hoàn toàn.

Tuy nhiên, theo Bộ Công Thương, điểm đột phá lớn nhất của RCEP không chỉ nằm ở cắt giảm thuế quan, mà ở việc hài hòa quy tắc xuất xứ cho toàn khu vực. Thay vì phải tuân thủ nhiều bộ quy tắc khác nhau khi xuất khẩu sang các đối tác FTA của ASEAN như trước, doanh nghiệp Việt Nam nay chỉ cần áp dụng một bộ quy tắc xuất xứ chung cho toàn bộ 15 quốc gia thành viên RCEP.

Cơ chế này cho phép cộng gộp xuất xứ trong toàn khối: nguyên liệu đầu vào có xuất xứ từ bất kỳ quốc gia thành viên nào đều được coi là nguyên liệu nội khối. Nếu đáp ứng tiêu chí xuất xứ, hàng hóa có thể xuất khẩu sang mọi thị trường RCEP và hưởng ưu đãi thuế quan.

Trong bối cảnh nhiều ngành sản xuất của Việt Nam phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và ASEAN, quy tắc xuất xứ thống nhất của RCEP được xem là “đòn bẩy” quan trọng, giúp doanh nghiệp gia tăng tỷ lệ đáp ứng xuất xứ, giảm chi phí và nâng cao sức cạnh tranh.

Tận dụng xuất xứ nội khối, cơ hội lớn nhưng không dễ dàng

Thủy sản là một trong những ngành hàng được đánh giá có nhiều dư địa tận dụng ưu đãi từ RCEP. Trung Quốc, Nhật Bản, Australia, New Zealand và các nước ASEAN cam kết đưa thuế quan về 0% ngay khi hiệp định có hiệu lực đối với phần lớn mặt hàng thủy sản của Việt Nam; Hàn Quốc thực hiện lộ trình cắt giảm trong 10 - 15 năm.

Theo bà Lê Hằng - Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), xuất khẩu thủy sản vào thị trường RCEP hiện chiếm khoảng 52% tổng kim ngạch toàn ngành. Bên cạnh ưu đãi thuế quan, cơ chế cộng gộp xuất xứ giúp doanh nghiệp linh hoạt hơn trong việc sử dụng nguyên liệu nội khối để đáp ứng điều kiện hưởng ưu đãi.

Không chỉ thủy sản, nhiều ngành như dệt may, da giày, nông sản, cà phê cũng được hưởng lợi nhờ dòng chảy nguyên liệu trong khối RCEP trở nên linh hoạt hơn. Doanh nghiệp Việt Nam có thể nhập nguyên liệu từ ASEAN để xuất khẩu sang các đối tác Đông Bắc Á, hoặc nhập nguyên liệu từ Nhật Bản, Hàn Quốc để gia công, chế biến, gia tăng giá trị trong chuỗi sản xuất khu vực.

Tuy nhiên, cơ hội cũng đi kèm thách thức. Theo bà Nguyễn Thị Thu Trang – nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), với hơn 95% doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa, thậm chí siêu nhỏ, việc hiểu đúng và đáp ứng đầy đủ quy tắc xuất xứ RCEP vẫn là bài toán không dễ.

RCEP cũng làm gia tăng áp lực cạnh tranh trong khu vực. Nhiều đối tác có cơ cấu sản phẩm tương đồng với Việt Nam nhưng năng lực cạnh tranh và hàm lượng giá trị gia tăng cao hơn, đặc biệt là Trung Quốc. Đáng chú ý, RCEP lần đầu tiên tạo ra khuôn khổ thương mại tự do giữa Trung Quốc và Nhật Bản – hai nền kinh tế lớn, khiến cạnh tranh tại các thị trường RCEP trở nên gay gắt hơn.

Một thách thức khác được các chuyên gia cảnh báo là nguy cơ gian lận xuất xứ. Với nguồn cung nguyên liệu lớn và phạm vi ưu đãi rộng, nguy cơ chuyển tải bất hợp pháp, gia công đơn giản để “mượn” xuất xứ Việt Nam có thể gia tăng nếu không được kiểm soát chặt chẽ; đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, hiệp hội ngành hàng và chính doanh nghiệp trong việc tuân thủ và bảo vệ xuất xứ hàng hóa.

Theo các chuyên gia, để tận dụng hiệu quả RCEP, doanh nghiệp Việt Nam cần coi xuất xứ hàng hóa là yếu tố chiến lược, không chỉ để hưởng ưu đãi thuế quan mà còn để tham gia bền vững vào chuỗi giá trị khu vực. Đầu tư vào công nghệ, quản trị, minh bạch hóa nguồn nguyên liệu và nâng cao năng lực tuân thủ sẽ là điều kiện tiên quyết để biến lợi thế xuất xứ của RCEP thành động lực tăng trưởng xuất khẩu dài hạn.

Nhờ vào việc hài hòa quy tắc xuất xứ trong Hiệp định RCEP, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam có thể tăng khả năng đáp ứng điều kiện để hưởng ưu đãi thuế quan do nguồn cung nguyên liệu đầu vào chủ yếu đều nằm trong các thị trường khu vực RCEP.