Kiến tạo đội ngũ tinh hoa - sẵn sàng cho kỷ nguyên điện hạt nhân

Cùng hành động, chuẩn bị cho chiến lược dài hạn

Ngày 21/10, Báo Công Thương tổ chức toạ đàm trực tuyến với chủ đề “Kiến tạo đội ngũ tinh hoa - Sẵn sàng cho kỷ nguyên điện hạt nhân”. Chia sẻ tại tọa đàm, TS. Vũ Thanh Bình, Phó Cục trưởng Cục Khoa học, Công nghệ và Thông tin (Bộ Giáo dục và Đào tạo), cho biết, Quyết định số 1012/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, đã đặt ra yêu cầu cụ thể, nhằm bảo đảm nhân lực vận hành hai nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2.

Theo đó, đề án đặt mục tiêu đào tạo gần 4.000 nhân lực, trong đó 1.800 trình độ cao đẳng, 1.200 trình độ đại học trong nước và 600 cử nhân, kỹ sư được đào tạo ở nước ngoài. Tám cơ sở giáo dục đại học triển khai chương trình đào tạo và bắt đầu tuyển sinh ngay trong năm 2025. “Các trường đã tuyển được gần 320 kỹ sư và cử nhân thuộc các chuyên ngành liên quan”, TS. Vũ Thanh Bình cho hay.

Ở góc độ vận hành, bà Phan Thị Hồng Hạnh, Phó Trưởng ban Ban Tổ chức và Nhân sự, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), cho rằng, tiến độ nhân lực là yếu tố sống còn của các dự án điện hạt nhân. EVN đang phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo để bảo đảm lực lượng sẵn sàng khi dự án khởi động, đồng thời rà soát lại 162 cán bộ đã từng được cử đi học điện hạt nhân tại Nga và Nhật Bản trước đây.

“Nhiều người trong số này, nay ở độ tuổi 30 - 40, bày tỏ mong muốn quay lại tham gia vận hành nhà máy. Đây là nguồn lực quý và cũng là minh chứng cho tầm nhìn dài hạn trong đào tạo hạt nhân giai đoạn trước”, bà Hạnh cho hay.

Từ phía nghiên cứu, ThS. Bùi Trung Thông, Ban Hợp tác quốc tế, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, cho rằng, để phát triển ngành điện hạt nhân bền vững, Việt Nam cần một chương trình nghiên cứu cấp quốc gia, song song với đào tạo nhân lực. Ông cho biết, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam cùng với Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng đề án đào tạo chuyên gia hạt nhân cho cả cơ quan vận hành, cơ quan pháp quy và hệ thống nghiên cứu. Đây là nền tảng giúp Việt Nam chủ động hơn trong tiếp cận, khai thác và làm chủ công nghệ.

Ở khâu đào tạo thực tiễn, TS. Nguyễn Đăng Toản, Trưởng khoa Khoa Năng lượng mới, Trường Đại học Điện lực, nhấn mạnh, để đáp ứng yêu cầu nhân lực, nhà trường đã điều chỉnh chương trình giảng dạy, khôi phục hai chuyên ngành điện hạt nhân và ứng dụng bức xạ. Sự tham gia của EVN, Viện Năng lượng nguyên tử và các doanh nghiệp trong tư vấn, giảng dạy giúp kết nối giữa giảng đường với thực tế.

Như vậy, từ hoạch định chính sách, nghiên cứu chuyên sâu đến đào tạo và vận hành, các mắt xích trong chuỗi nhân lực điện hạt nhân đang được liên kết chặt chẽ, hình thành một cấu trúc đồng bộ, nơi mỗi đơn vị giữ vai trò riêng nhưng hướng chung về mục tiêu làm chủ công nghệ hạt nhân.

Gắn đào tạo với thực hành, hình thành thế hệ kỹ sư hạt nhân mới

Đào tạo điện hạt nhân không chỉ dừng ở lý thuyết mà đòi hỏi quá trình thực hành dài hạn và chuẩn hóa cao. Theo TS. Vũ Thanh Bình, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang phối hợp với EVN xây dựng lộ trình đào tạo liên thông, giai đoạn đầu sinh viên học đại học trong nước hoặc nước ngoài, sau đó tham gia thực tập tại cơ sở vận hành từ hai đến ba năm trước khi được bố trí công việc chính thức. “Mục tiêu là bảo đảm mỗi kỹ sư tốt nghiệp có thể đáp ứng ngay yêu cầu của nhà máy khi đi vào hoạt động”, ông khẳng định.

Từ thực tế nghiên cứu, ThS. Bùi Trung Thông cho biết, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam đang vận hành lò phản ứng nghiên cứu Đà Lạt, cơ sở duy nhất trong nước, đã hoạt động an toàn hơn 40 năm. Viện coi đây là môi trường thực hành quý giá, nơi sinh viên và kỹ sư có thể tiếp cận quy trình vận hành, an toàn bức xạ và kỹ thuật xử lý nhiên liệu. Ngoài ra, Viện đang triển khai hợp tác với Tập đoàn nhà nước về năng lượng hạt nhân Rosatom (Nga) xây dựng trung tâm nghiên cứu hạt nhân mới, trang bị lò phản ứng công suất 10 MW, phục vụ đồng thời đào tạo và thử nghiệm công nghệ.

Chia sẻ về những thách thức trong quá trình đào tạo, TS. Nguyễn Đăng Toản cho hay, thách thức lớn là cơ sở thí nghiệm đào tạo nhân lực điện hạn nhân còn hạn chế. Trước đây, Trường Đại học Điện lực đã được Nhà nước đầu tư phòng thí nghiệm mô phỏng nhà máy điện hạt nhân do Mitsubishi tài trợ, cùng 75 nguồn phóng xạ phục vụ nghiên cứu. Tuy nhiên, để sinh viên tiếp cận công nghệ hiện đại hơn, trường đã mở rộng hợp tác với các viện nghiên cứu trong và ngoài nước, tổ chức thực tập tại Viện Chiếu xạ Hà Nội, Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, cũng như chương trình trao đổi ngắn hạn với Nhật Bản, Hàn Quốc và Pháp.

Theo bà Phan Thị Hồng Hạnh, EVN đánh giá cao những nỗ lực kết nối của các cơ sở giáo dục đào tạo trong nước bởi yếu tố thực hành sẽ quyết định chất lượng nhân lực. Sau khi tốt nghiệp, EVN sẽ tiếp nhận và tổ chức đào tạo chuyên sâu cùng nhà thầu công nghệ. Một số vị trí yêu cầu thời gian chuẩn bị tới 10 năm, vì vậy việc cử cán bộ đi học sớm là cần thiết để kịp thời gian bàn giao và vận hành.

Để khuyến khích sinh viên tham gia lĩnh vực đặc thù này, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang xây dựng cơ chế ưu đãi riêng. Theo TS. Vũ Thanh Bình, dự kiến nghị định mới sẽ miễn học phí, cấp học bổng gấp hai lần lương cơ sở, hỗ trợ chỗ ở và cử sinh viên thực tập nước ngoài. Với lưu học sinh, mức sinh hoạt phí sẽ tăng 1,5 lần, cùng hai lượt vé máy bay khứ hồi trong suốt khóa học. “Các chính sách này dự kiến trình Chính phủ trong tháng 12/2025 để áp dụng từ năm 2026, hướng tới tạo sức hút cho chuyên ngành hạt nhân, lĩnh vực vốn có yêu cầu cao nhưng ít người lựa chọn”, TS. Vũ Thanh Bình thông tin.

Liên kết tri thức, tạo nền móng vững chắc cho kỷ nguyên mới

Sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị đào tạo, nghiên cứu và doanh nghiệp đang dần hình thành mạng lưới nhân lực điện hạt nhân toàn diện. ThS. Bùi Trung Thông cho rằng, kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc phát triển điện hạt nhân thành công phải dựa vào nguồn nhân lực ổn định, có trình độ và văn hóa an toàn cao. Vì vậy, Việt Nam cần thiết lập một chương trình đào tạo liên ngành ở quy mô quốc gia, không chỉ dành cho cán bộ vận hành mà cả cơ quan pháp quy và chuyên gia nghiên cứu.

Từ thực tiễn giảng dạy, TS. Nguyễn Đăng Toản cũng chia sẻ, Trường Đại học Điện lực đang mở rộng hợp tác với các đối tác Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga và Pháp để nâng cao chất lượng đào tạo. Những chương trình học bổng ngắn hạn, trao đổi giảng viên và sinh viên được duy trì thường xuyên. Đặc biệt, nhà trường đang nghiên cứu mô hình của Viện Năng lượng quốc tế Hàn Quốc, nơi trực tiếp đào tạo nhân sự vận hành nhà máy để xây dựng trung tâm đào tạo chuyên sâu tại Việt Nam, phục vụ cả sinh viên mới lẫn những người từng học ở nước ngoài nay cần tái bồi dưỡng.

Ở cấp chính sách, TS. Vũ Thanh Bình cho biết, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang hoàn thiện chuẩn chương trình đào tạo điện hạt nhân đạt chuẩn quốc tế. Việc phối hợp với EVN, Bộ Công Thương và Bộ Khoa học và Công nghệ nhằm bảo đảm giáo trình, tiêu chuẩn đầu ra thống nhất và đồng bộ với công nghệ nhập khẩu. Bộ cũng tính đến khả năng tiếp nhận trọn gói chương trình đào tạo của đối tác để sử dụng tại các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam.

Với doanh nghiệp, bà Phan Thị Hồng Hạnh nhấn mạnh, EVN mong muốn được tham gia sâu hơn vào quá trình thiết kế chương trình và giảng dạy, đặc biệt trong các nội dung về văn hóa an toàn và quản lý vận hành. “Khi làm việc với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), EVN nhận thấy đây là yếu tố then chốt bảo đảm hoạt động nhà máy an toàn và bền vững”, bà Hạnh nói.

Không chỉ đào tạo, EVN còn thúc đẩy hợp tác quốc tế rộng rãi. Bà Hạnh cho biết, Tập đoàn duy trì mối quan hệ thường xuyên với Rosatom (Nga), EDF (Pháp), cùng các đối tác Hàn Quốc, Hungary, Séc,… những quốc gia có kinh nghiệm vận hành công nghệ tương tự với Việt Nam. EVN đã cử nhiều cán bộ tham gia các khóa học của IAEA, qua đó tiếp cận các mô hình quản lý tiên tiến và xây dựng kế hoạch tổng thể nhân lực cho giai đoạn vận hành sắp tới.

ThS. Bùi Trung Thông bổ sung, việc hợp tác quốc tế không chỉ mang lại tri thức mà còn giúp chuẩn hóa quy trình đào tạo theo thông lệ toàn cầu. Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam hiện đang triển khai chương trình nghiên cứu công nghệ lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR), hướng đi được nhiều nước lựa chọn, đồng thời phối hợp với Rosatom đào tạo 1.600 - 1.800 nhân lực cho các công việc nghiên cứu và ứng dụng kỹ thuật hạt nhân. Đây là bước đi cụ thể hóa tầm nhìn xây dựng đội ngũ chuyên gia nòng cốt trong nước.

Có thể thấy, sau gần một thập kỷ gián đoạn, hệ sinh thái đào tạo, nghiên cứu, vận hành điện hạt nhân đang được khôi phục và phát triển theo hướng bài bản, đồng bộ. Từ Đề án 1012 của Chính phủ đến sự vào cuộc của các bộ, ngành, viện, trường và doanh nghiệp, mọi khâu đều hướng đến mục tiêu chung bảo đảm nguồn nhân lực chất lượng cao, đủ năng lực làm chủ công nghệ và vận hành an toàn nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam.

Sự chủ động của các cơ quan quản lý, tinh thần hợp tác của viện nghiên cứu và trường đại học, cùng quyết tâm của doanh nghiệp vận hành đã tạo nên bức tranh toàn diện cho công cuộc chuẩn bị nhân lực hạt nhân. Khi con người được đặt ở vị trí trung tâm của chiến lược năng lượng quốc gia, việc kiến tạo đội ngũ tinh hoa hôm nay chính là bảo đảm cho một tương lai tự chủ, an toàn và bền vững của ngành điện Việt Nam trong kỷ nguyên mới.