IPO - Bước đi chiến lược của doanh nghiệp và ánh đèn sân khấu của thị trường

27/12/2025 - 12:194 phút đọc

(Banker.vn) Trong những giai đoạn thị trường hưng phấn, IPO dễ biến câu chuyện huy động vốn trở thành ván bài đặt cược, nơi nhà đầu tư chỉ thực sự nhận ra giá trị thật của cổ phiếu sau khi hiệu ứng chào sàn kết thúc

IPO là gì?

IPO, viết tắt của Initial Public Offering, là hoạt động doanh nghiệp lần đầu chào bán cổ phiếu ra công chúng để trở thành công ty đại chúng. Thông qua IPO, doanh nghiệp huy động vốn từ đại chúng, đồng thời mở rộng quyền sở hữu cho các nhà đầu tư bên ngoài thay vì chỉ giới hạn trong một nhóm cổ đông nội bộ.

Về bản chất, IPO không phải là một sự kiện diễn ra trong thời gian ngắn, mà là cả một quá trình chuẩn bị kéo dài. Doanh nghiệp muốn IPO phải đáp ứng hàng loạt điều kiện về pháp lý, tài chính và quản trị. Báo cáo tài chính phải được kiểm toán minh bạch, hoạt động kinh doanh cần có tính ổn định nhất định và mô hình quản trị phải phù hợp với chuẩn mực của công ty đại chúng. Cùng với đó, doanh nghiệp phải xây dựng bản cáo bạch, tài liệu quan trọng nhất trong IPO, trình bày đầy đủ về tình hình tài chính, mô hình kinh doanh, rủi ro và phương án sử dụng vốn huy động.

Sau khi được cơ quan quản lý chấp thuận, cổ phiếu được chào bán ra công chúng trên thị trường sơ cấp. Đây là giai đoạn giá IPO được xác định theo phương án phát hành, trước khi cổ phiếu đủ điều kiện niêm yết và giao dịch trên thị trường thứ cấp. Chính vì vậy, IPO không đồng nghĩa với việc cổ phiếu lập tức được giao dịch tự do trên sàn, cũng không đồng nghĩa với việc nhà đầu tư được mua cổ phiếu ở mức giá thấp.

IPO và bài toán định giá: Khi kỳ vọng tương lai được đưa vào giá hiện tại

Định giá là nội dung cốt lõi và cũng là điểm nhạy cảm nhất trong mọi thương vụ IPO. Khác với cổ phiếu đang giao dịch trên thị trường thứ cấp, giá IPO được hình thành trên thị trường sơ cấp, nơi cung cầu chưa phản ánh đầy đủ quan điểm của toàn bộ thị trường.

Thông thường, giá IPO được xây dựng dựa trên nhiều yếu tố như kết quả kinh doanh quá khứ, triển vọng tăng trưởng, vị thế của doanh nghiệp trong ngành và mức định giá của các doanh nghiệp tương đồng đã niêm yết. Trong bối cảnh thị trường lạc quan, yếu tố kỳ vọng thường đóng vai trò lớn, thậm chí lấn át các yếu tố nền tảng hiện tại.

Chính điều này tạo ra rủi ro cho nhà đầu tư. Khi kỳ vọng tăng trưởng được đưa quá nhiều vào giá IPO, biên an toàn sẽ bị thu hẹp. Nếu doanh nghiệp không đạt được tốc độ tăng trưởng như kế hoạch, cổ phiếu rất dễ đối mặt với áp lực điều chỉnh sau khi niêm yết. Ngược lại, những doanh nghiệp được định giá thận trọng hơn tại thời điểm IPO có thể tạo ra dư địa tăng trưởng dài hạn khi hiệu quả kinh doanh được chứng minh theo thời gian.

Đối với nhà đầu tư, phân tích IPO không thể dừng lại ở việc so sánh giá chào bán. Điều quan trọng hơn là đánh giá khả năng tạo lợi nhuận bền vững, hiệu quả sử dụng vốn và mức độ rủi ro trong mô hình kinh doanh của doanh nghiệp sau khi trở thành công ty đại chúng.

Sau IPO, thị trường kiểm chứng doanh nghiệp ra sao?

IPO chỉ là điểm khởi đầu của quá trình định giá công khai. Khi cổ phiếu bắt đầu giao dịch trên thị trường thứ cấp, doanh nghiệp bước vào giai đoạn kiểm chứng thực sự. Lúc này, giá cổ phiếu không còn được nâng đỡ bởi câu chuyện IPO, mà phản ánh trực tiếp kết quả kinh doanh, dòng tiền và cách doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn huy động được.

Thị trường sẽ tập trung đánh giá mức độ hoàn thành các cam kết đã nêu trong bản cáo bạch, đặc biệt là hiệu quả đầu tư, tăng trưởng lợi nhuận và khả năng kiểm soát rủi ro. Với những doanh nghiệp hoạt động trong ngành có tính chu kỳ cao, kết quả kinh doanh sau IPO thường biến động mạnh theo điều kiện thị trường, khiến giá cổ phiếu dễ dao động trong giai đoạn đầu niêm yết.

Trong bối cảnh thị trường hưng phấn cao độ, các thương vụ IPO thường được đón nhận với kỳ vọng lớn, khiến giá chào bán và định giá doanh nghiệp dễ bị đẩy lên mức cao so với nền tảng lợi nhuận hiện tại. Khi tâm lý lạc quan chi phối, nhà đầu tư có xu hướng tập trung nhiều vào câu chuyện tăng trưởng và vị thế doanh nghiệp hơn là các rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, ngay sau khi cổ phiếu chính thức giao dịch trên thị trường thứ cấp, dòng tiền bắt đầu phân hóa và thị trường nhanh chóng kiểm chứng lại mức định giá này.

Trường hợp cổ phiếu VCK của Công ty CP Chứng khoán VPS cho thấy rõ đặc điểm trên, khi giá cổ phiếu điều chỉnh ngay trong những phiên đầu sau niêm yết trên sàn HOSE, phản ánh việc kỳ vọng đã được phản ánh phần lớn vào giá IPO trong giai đoạn thị trường hưng phấn, buộc cổ phiếu phải tìm lại vùng cân bằng phù hợp hơn với cung cầu thực tế.

margin: 15px auto;" />