Hoàn thiện chuỗi giá trị để thúc đẩy xuất khẩu gạo bền vững

Xuất khẩu gạo đạt kết quả tích cực nhưng đối mặt thách thức

Tại hội nghị, các đại biểu tập trung thảo luận các nhóm vấn đề trọng tâm như giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu gạo; khả năng tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA; nâng cao năng lực đội ngũ thương nhân; xây dựng và phát triển các chuỗi giá trị lớn trong ngành hàng lúa gạo. Nhiều tham luận đã phân tích rõ tiềm năng thị trường, yêu cầu chất lượng và sự thay đổi nhanh chóng của các chính sách thương mại toàn cầu.

margin: 15px auto;" />

Bên cạnh đó, hội nghị ghi nhận nhiều ý kiến thẳng thắn, đánh giá rõ thực trạng, chỉ ra những điểm nghẽn trong sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu và đề xuất giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả, mở rộng thị trường trong thời gian tới. Các đại biểu đồng thời kiến nghị tăng cường cơ chế phối hợp giữa bộ, ngành, địa phương và hiệp hội; phát huy vai trò các tổ chức ngành hàng trong hỗ trợ doanh nghiệp và phát triển chuỗi giá trị xuất khẩu quy mô lớn.

Phát biểu bế mạc hội nghị, ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhấn mạnh chương trình làm việc đã cung cấp bức tranh toàn diện về tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam trong 11 tháng đầu năm 2025. Dù thị trường thế giới nhiều biến động, xuất khẩu gạo của Việt Nam vẫn duy trì kết quả ấn tượng với 7,53 triệu tấn, kim ngạch 3,85 tỷ USD, giá bình quân 511,09 USD/tấn.

Theo Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, kết quả này đến từ sự chỉ đạo đồng bộ của Chính phủ, sự phối hợp của các bộ, ngành và nỗ lực bền bỉ của doanh nghiệp. Tuy nhiên, ngành gạo vẫn đối mặt nhiều thách thức khi thương mại lương thực toàn cầu diễn biến khó lường, các nước nhập khẩu áp dụng nhiều quy định kỹ thuật mới, chính sách mua hàng phức tạp hơn. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động thích ứng, đa dạng hóa thị trường và tận dụng hiệu quả các cam kết Hiệp định thương mại tư do (FTA).

Hội nghị năm nay cũng ghi nhận sự tham gia sâu hơn của các đơn vị về thương mại điện tử, kinh tế số, cùng sự kết nối trực tiếp giữa Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài với các thị trường có nhu cầu nhập khẩu gạo lớn.

Hoàn thiện cơ chế, phát triển vùng nguyên liệu chất lượng cao

Đại diện Bộ Công Thương đánh giá cao chất lượng thảo luận, khi các đại biểu nêu rõ nhu cầu thị trường, tiềm năng, điểm nghẽn và đưa ra nhiều kiến nghị thiết thực. Đồng thời, cho biết Cục Xuất nhập khẩu sẽ tổng hợp đầy đủ các ý kiến để tham mưu giải pháp phù hợp cho từng bộ như: Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả xuất khẩu gạo.

Đối với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đại diện Bộ Công Thương đề nghị tiếp tục bảo đảm diện tích đất trồng lúa, tái cơ cấu ngành lúa gạo theo hướng chất lượng cao, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và xây dựng tiêu chuẩn sản xuất phù hợp yêu cầu hội nhập. Bên cạnh đó, chú trọng thu hút đầu tư phát triển giống mới, xây dựng vùng nguyên liệu, phát triển mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ để tạo nguồn cung ổn định và nâng cao giá trị cạnh tranh.

Ngành nông nghiệp cũng cần hướng dẫn doanh nghiệp, địa phương tuân thủ nghiêm tiêu chuẩn chất lượng; chủ động đàm phán, tháo gỡ rào cản kỹ thuật và kiểm dịch thực vật; khai thác cơ chế trao đổi tín chỉ carbon; và triển khai hiệu quả Đề án phát triển bền vững một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030.

Đề nghị Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước và các bộ, ngành liên quan căn cứ nhiệm vụ được giao tại Nghị định số 107/2018/NĐ-CP ngày 15/8/2018 của Chính phủ để chủ động đề xuất kịp thời các giải pháp tài chính hỗ trợ người trồng lúa và thương nhân sản xuất, xuất khẩu gạo. Các cơ quan cần hài hòa mục tiêu xuất khẩu và tiêu dùng nội địa nhằm thúc đẩy tiêu thụ thóc, gạo hàng hóa với mức giá có lợi nhất cho người dân, đồng thời nâng cao hiệu quả xuất khẩu và bảo đảm chắc chắn an ninh lương thực quốc gia, bình ổn giá thóc, gạo trong nước.

Doanh nghiệp, hiệp hội và địa phương đồng hành phát triển chuỗi giá trị gạo

Đối với chính quyền các địa phương, đề nghị tập trung chỉ đạo thực hiện tốt công tác quy hoạch vùng trồng theo định hướng của ngành Nông nghiệp, dựa trên điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và lợi thế của từng địa bàn. Mục tiêu là nâng cao chất lượng lúa gạo, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường trong nước và quốc tế. Các địa phương cần tích cực lồng ghép chương trình, dự án đầu tư hạ tầng; tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất, hệ thống kho chứa, công nghệ chế biến, bảo quản, vận chuyển và lưu thông. Đồng thời, chú trọng hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng và nhân rộng các mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa gạo theo tinh thần “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ”, bảo đảm chuỗi giá trị ổn định và bền vững.

Các cơ quan chức năng tại địa phương cần tăng cường giám sát, kiểm tra việc thực hiện Nghị định số 107/2018/NĐ-CP, Nghị định số 01/2025/NĐ-CP và Nghị định sửa bổ sung sắp tới về hoạt động sản xuất, duy trì điều kiện kinh doanh và tiêu thụ thóc, gạo và duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo trên địa bàn, bảo đảm đúng quy định của Nhà nước. Đồng thời, kiên quyết ngăn chặn, xử lý hiện tượng đầu cơ, găm hàng gây biến động thị trường; kịp thời phản ánh thực tiễn và đề xuất giải pháp chấn chỉnh để góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ thương nhân xuất khẩu gạo.

Các địa phương cũng cần chủ động theo dõi, nắm bắt diễn biến thu mua lúa gạo trên địa bàn; tổ chức cập nhật, phổ biến thông tin thị trường định kỳ để nông dân và doanh nghiệp có căn cứ xây dựng kế hoạch sản xuất, kinh doanh phù hợp. Đồng thời, tổ chức cập nhật, phổ biến thông tin thị trường thường xuyên, định kỳ để người nông dân và doanh nghiệp nhận định đúng tình hình, diễn biến thị trường và có kế hoạch sản xuất, kinh doanh lúa, gạo phù hợp, hiệu quả.

Ngoài ra, cần kịp thời báo cáo định kỳ hoặc đột xuất theo yêu cầu của Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan về sản lượng, chủng loại thóc, gạo hàng hóa tồn đọng và dự kiến năng suất, sản lượng thu hoạch thóc, gạo theo từng chủng loại, mùa vụ sản xuất trên địa bàn để phục vụ công tác điều hành xuất khẩu gạo của cả nước.

Đối với Hiệp hội Lương thực Việt Nam và Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam, đề nghị tăng cường phối hợp với Bộ Công Thương và các bộ, ngành để cập nhật, truyền tải thông tin về chủ trương, chính sách, nhu cầu thị trường, biến động cung - cầu và các quy định mới từ thị trường nhập khẩu. Các hiệp hội cần đẩy mạnh giám sát hoạt động hội viên, kịp thời đề xuất xử lý sai phạm; đồng thời tư vấn cho địa phương trong quy hoạch vùng trồng, tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn hiện đại, để bảo đảm điều kiện xuất khẩu.

Đối với các thương nhân xuất khẩu gạo, đặc biệt là Tổng công ty Lương thực miền Bắc và miền Nam, yêu cầu duy trì đầy đủ mức dự trữ và thu mua lương thực theo quy định để bảo đảm an ninh lương thực trong mọi tình huống. Các doanh nghiệp phải nghiêm túc thực hiện trách nhiệm theo Nghị định số 107/2018/NĐ-CP và Nghị định số 01/2025/NĐ-CP: thu mua thóc gạo hàng hóa xuất khẩu, tham gia bình ổn thị trường, liên kết sản xuất và xây dựng vùng nguyên liệu, tuân thủ chế độ báo cáo và dự trữ lưu thông.

Doanh nghiệp cần chủ động cập nhật thông tin từ Bộ Công Thương, các cơ quan chức năng và Hiệp hội Lương thực Việt Nam để tận dụng ưu đãi của các Hiệp định thương mại tự do đã và sẽ được ký kết giữa Việt Nam với các đối tác để đa dạng hóa thị trường, phát triển các thị trường mới có nhiều tiềm năng.

Bên cạnh đó, thương nhân phải theo dõi sát thương mại gạo toàn cầu, thận trọng trong ký kết hợp đồng, nhất là về giao nhận và thanh toán, tránh rủi ro bị lừa đảo. Việc phối hợp với cơ quan đại diện ngoại giao, Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài là cần thiết để kiểm chứng thông tin và xử lý vấn đề phát sinh.

Doanh nghiệp xuất khẩu gạo cần tăng cường liên kết với địa phương, nông dân để bảo đảm nguồn hàng ổn định, đạt chuẩn an toàn thực phẩm; đồng thời tăng cường hợp tác nội ngành, tránh cạnh tranh không lành mạnh gây bất ổn thị trường. Song song đó, doanh nghiệp phải chú trọng duy trì chất lượng, nghiên cứu thị trường, xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam. Đồng thời đẩy mạnh tìm kiếm và tiếp cận, khai thác các thị trường mới còn nhiều tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Tây Á, Nam Á…) nhất là các thị trường mà Chính phủ các Bộ, Ngành chức năng đã có thỏa thuận về thương mại gạo...

Về phía Bộ Công Thương, các đơn vị chức năng tiếp tục theo dõi sát thị trường, diễn biến chính sách của các nước nhập khẩu lớn để đề xuất, điều chỉnh kịp thời; hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng ưu đãi FTA, nâng cao năng lực đàm phán, ký kết và thực hiện hợp đồng… Đồng thời phối hợp với các bộ, ngành và địa phương xây dựng chuỗi cung ứng gạo gắn với logistics, quảng bá thương hiệu gạo Việt Nam và thúc đẩy xúc tiến thương mại tại các thị trường truyền thống và tiềm năng.

Cùng với đó, đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, phát triển thị trường, kết hợp linh hoạt, hiệu quả giữa các hình thức thương mại truyền thống và hiện đại nhằm thúc đẩy hợp tác về thương mại gạo với các thị trường truyền thống (như Philippines, Indonesia, khu vực châu Phi, Trung Quốc) và khai thác các thị trường ngách với chủng loại gạo thơm, gạo chất lượng cao mà ta đã thâm nhập được trong các năm vừa qua (như EU, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, khu vực Bắc Mỹ…).

Chiều 10/12, tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ Công Thương tổ chức Hội nghị về kinh doanh xuất khẩu gạo với mục tiêu nâng cao năng lực cho đội ngũ thương nhân, đáp ứng nhu cầu thị trường và hướng tới phát triển xuất khẩu bền vững. Đây cũng là dịp để tuyên truyền, phổ biến những văn bản quy phạm pháp luật mới trong lĩnh vực xuất khẩu gạo, giúp doanh nghiệp cập nhật kịp thời chính sách và nâng cao hiệu quả thực thi.