Giải pháp giảm tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam

Sáng 5/4, tại Hà Nội, Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin cho báo chí về tác hại của đồ uống có đường đối với sức khoẻ và vai trò của chính sách thuế trong kiểm soát tiêu dùng.

Tham gia hội thảo có các chuyên gia, nhà nghiên cứu hàng đầu về y tế, dinh dưỡng, sức khỏe cộng đồng đến từ Bộ Y tế, WHO, Tổ chức HealthBridge, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Trường Đại học Y tế công cộng.

Tỷ lệ thừa cân, béo phì tăng nhanh ở người trẻ tuổi

Phát biểu khai mạc trực tuyến, bà Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO Việt Nam cho biết: Để đạt được mục tiêu khỏe mạnh và an toàn hơn, cần bắt đầu thực hiện một số biện pháp để giảm tiêu thụ đồ uống có đường. Bằng chứng toàn cầu cho thấy, tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 và sâu răng; đồng thời góp phần làm tăng thừa cân và béo phì.

Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: Thanh Tuấn

“Do vậy, WHO khuyến cáo việc tiêu thụ “đường tự do” - có thể coi là bất kỳ loại đường nào được thêm vào thực phẩm hoặc đồ uống - nên được giới hạn ở mức dưới 10% tổng năng lượng, nhưng lý tưởng là dưới 5%, tương đương khoảng 25 gram mỗi ngày cho một người trưởng thành trung bình (1 lon coca cola thông thường sẽ chứa khoảng 36 gram đường)”, bà Angela nhấn mạnh.

Theo đại diện WHO, tại Việt Nam trong 10 năm qua, người dân đã uống nhiều đồ uống có đường hơn, trung bình 1 lít/tuần. Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên, khi tỷ lệ thừa cân và béo phì tăng nhanh, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi.

“Trên thế giới, một biện pháp phổ biến để giảm tác hại từ đồ uống có đường là tăng giá bằng thuế. Tín hiệu giá - chi phí cao hơn - rất có tác dụng để giúp giảm tiêu thụ đồ uống có đường. Tính đến năm 2023, thế giới đã có 110 quốc gia hiện đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm này”, bà Angela chỉ ra.

Bằng chứng, kinh nghiệm cho thấy, nếu thuế làm tăng giá đồ uống lên 10%, mọi người sẽ uống ít hơn khoảng 11%, để chuyển sang đồ uống lành mạnh hơn như nước suối. Các biện pháp như thế này có thể giúp làm chậm sự gia tăng tỷ lệ thừa cân và béo phì, đặc biệt là ở trẻ em và giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm trong các thế hệ tương lai.

Ngoài thuế, WHO cũng khuyến nghị đưa ra các biện pháp bao gồm: Ghi nhãn dinh dưỡng ở mặt trước đồ uống, hạn chế quảng cáo, hạn chế đồ uống có đường trong trường học và giáo dục về dinh dưỡng lành mạnh cho trẻ em và thanh thiếu niên. Đặc biệt, cần sử dụng truyền thông để làm tăng kiến thức về sức khỏe của mọi người, giúp nhận thức đúng đắn hơn về những gì họ đang uống để có thể đưa ra lựa chọn tốt hơn về đồ uống.

Ông Hồ Hồng Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông phát biểu tại hội thảo. Ảnh: Thanh Tuấn

Thông tin thêm về vai trò của chính sách thuế đối với sức khỏe con người, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông, Hồ Hồng Hải cho biết, ngày 29/1/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 155/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022-2025, trong đó yêu cầu đẩy mạnh công tác truyền thông nâng cao sức khỏe, giảm hành vi gây nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm. Kế hoạch nhấn mạnh vai trò của một số chính sách thuế trong kiểm soát đồ uống có đường.

“Trên cơ sở ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Thông tin và Truyền thông đã có quyết định ban hành kế hoạch cung cấp thông tin báo chí về đồ uống có đường và vai trò kiểm soát chính sách thuế năm 2024. Việc sử dụng không hợp lý các sản phẩm này là nguyên nhân chính gây thừa cân béo phì, rối loạn chuyển hóa, tăng tỷ lệ đái tháo đường, tăng huyết áp, biến chứng bệnh tim mạch”, ông Hồ Hồng Hải nêu rõ.

Theo Phó Vụ trưởng, có 3 biện pháp giảm tiêu thụ lượng đồ uống có đường, bao gồm hạn chế quảng cáo với trẻ em, truyền thông sử dụng đồ uống có đường không hợp lý và đặc biệt quan trọng nhất là áp thuế với đồ uống có đường.

Áp dụng thuế với đồ uống có đường

Theo WHO, tại các quốc gia, biện pháp phổ biến để giảm tác hại từ đồ uống có đường là tăng giá đồ uống có đường bằng thuế. Chi phí cao hơn có tác dụng để giúp giảm tiêu thụ đồ uống có đường. Hơn 100 quốc gia đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm này. Nếu thuế làm tăng giá đồ uống lên 10%, mọi người sẽ uống ít hơn khoảng 11%. Các biện pháp như vậy có thể giúp làm chậm sự gia tăng tỷ lệ thừa cân và béo phì, đặc biệt là ở trẻ em và giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm trong các thế hệ tương lai.

Thạc sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, WHO tại Việt Nam cũng đưa ra khuyến cáo, Việt Nam nên xem xét áp dụng thuế đồ uống có đường ở mức 20% giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO để giảm nguy cơ sức khỏe cho thế hệ tương lai. Nên cân nhắc đánh thuế theo hàm lượng hoặc ngưỡng đường để khuyến khích sản phẩm giảm đường; đồng thời tạo môi trường thuận lợi để giảm tiêu thụ đồ uống có đường.

“Tại Mexico sau khi 2 năm áp dụng thuế đối với đồ uống có đường (khoảng 10%) đã làm tăng thu thuế thêm 2,6 tỷ USD trong giai đoạn 2014-2015. Đặc biệt, ước tính Mexico sẽ giảm được khoảng 2.45% tỷ lệ tiểu đường và giảm 89.000-136.000 ca tiểu đường/năm (so với trường hợp không áp thuế)”, ông Nguyễn Tuấn Lâm cho hay.

Đồng tình với quan điểm trên, Tiến sĩ Nguyễn Thùy Duyên, Đại học Y tế công cộng, khẳng định thuế đồ uống có đường sẽ làm giảm mức tiêu thụ, từ đó làm giảm lượng đường tiêu thụ. Nhờ vậy, chính sách này có thể đem lại thay đổi tích cực trong tình hình thừa cân béo phì đang gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, có nhiều phương pháp áp thuế, có thể đánh thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường, thuế tuyệt đối theo thể tích, thuế theo giá xuất xưởng. Tuy nhiên, cần tính phương án khả thi để đạt hiệu quả cao trong việc hạn chế tiêu thụ đồ uống có đường. Đồng thời, lượng hoá tác động đến việc thay đổi cân nặng, mức giảm dự kiến của tỷ lệ thừa cân, béo phì và đái tháo đường tuýp 2 nhưng không gây sốc với ngành công nghiệp giải khát.

Theo bà Nguyễn Thùy Duyên, việc đánh thuế đủ mạnh sẽ đem lại hiệu quả rõ ràng đến hạn chế các hệ luỵ tiêu cực đến sức khoẻ người dân, trong khi tăng thuế thấp thì tác động nhỏ, không rõ ràng. Trong đó, thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường cho thấy khá nhiều ưu điểm so sánh với loại thuế khác. Loại thuế này có tác động trực tiếp đến các sản phẩm có hàm lượng đường cao như khuyến khích người tiêu dùng chuyển đổi sang các dòng sản phẩm ít đường hơn; mở đường cho nhà sản xuất chuyển hướng sang các dòng sản phẩm ít đường hơn.