El Niño và những tác động tiêu cực đến khu vực ASEAN

Các đợt nắng nóng diễn ra trên khắp ASEAN báo hiệu sự quay trở lại của El Niño sau 3 năm. Đây là một hiện tượng khí hậu gây ra hạn hán và thiếu hụt mưa. Trước đó, hiện tượng El Niño nghiêm trọng vào năm 2015-2016 đã tàn phá nền kinh tế, nhưng từ đó các nhà hoạch định chính sách đã rút kinh nghiệm và đưa ra những cảnh báo sớm cho lần này.

Cho đến nay, ASEAN chỉ mới chứng kiến hiện tượng El Niño mức độ nhẹ nhưng các nhà chức trách trên toàn khu vực dự đoán hiện tượng sẽ mạnh lên vào nửa cuối năm 2023 và kéo dài xuyên suốt năm 2024.

Những lĩnh vực dễ tổn thương

Trong Báo cáo “ASEAN Perspectives - Hiện tượng El Niño đổ bộ” vừa công bố, Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC cho biết, lĩnh vực nông nghiệp của ASEAN chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất từ El Niño. Khi nhiều quốc gia đã tiến lên trong chuỗi giá trị, quy mô tuyệt đối của ngành nông nghiệp trở nên nhỏ bé, chiếm khoảng 10% GDP ở mỗi quốc gia.

Tuy nhiên, quan điểm của HSBC cho rằng, không thể đánh giá thấp tầm quan trọng của nông nghiệp. Không chỉ vì ASEAN là khu vực sản xuất chính các loại nông sản khác nhau, mà tỷ lệ việc làm tập trung trong lĩnh vực này vẫn còn khá lớn. Điều này thể hiện rõ nhất ở Thái Lan, nơi thu nhập từ nông nghiệp là nguồn tiêu dùng nội địa quan trọng.

HSBC cho rằng, 3 sản phẩm chính dễ bị ảnh hưởng bởi tác động của El Niño là: Gạo, Dầu Cọ và Cà phê. Đợt El Niño năm 2015-2016 đã khiến sản lượng tại hai thị trường này giảm hơn 10%. Với đợt El Niño này, HSBC cho rằng, hậu quả là xuất khẩu gạo của Thái Lan và Việt Nam dự kiến sẽ giảm lần lượt là 12% và 7%, theo ước tính của USDA. Còn với Cà phê, đợt El Niño năm 2015 – 2016, khiến sản lượng cà phê ở cả hai nền kinh tế này đã giảm 10%, điều này gợi ra câu hỏi về tác động của El Niño lần này. Đặc biệt, USDA dự báo sản lượng cà phê Robusta tại Indonesia niên vụ 2023-2024 sẽ giảm 20% do mùa khô đến sớm, ảnh hưởng đến hơn 60% diện tích cà phê….

Tuy nhiên, El Niño có tác động vượt ra khỏi lĩnh vực nông nghiệp. Một tác động phụ khác là sự gián đoạn sản xuất công nghiệp do thiếu năng lượng. Lấy Việt Nam và Malaysia làm ví dụ, vì rủi ro từ El Niño xuất hiện ở cả hai đất nước này. Mất điện là do thiếu hụt thủy điện, nguồn cung cấp điện chính ở miền Bắc, vì nắng nóng và hạn hán do El Niño gây ra đã khiến nước trong các hồ chứa cạn kiệt, thậm chí mực nước ở các đập lớn ở miền Bắc cũng giảm đến mực nước chết.

HSBC lưu ý, rủi ro năng lượng do El Niño gây ra cần được theo dõi chặt chẽ hơn, vì nó có thể làm trầm trọng thêm tình trạng sản xuất khó khăn của Việt Nam.

“Điều may mắn là các nhà hoạch định chính sách ASEAN ý thức rõ tác động của El Niño, ban hành các cảnh báo sớm và chủ động triển khai các biện pháp phòng ngừa để chuẩn bị cho những gián đoạn kinh tế tiềm ẩn”, báo cáo HSBC viết và cho biết: “Các quốc gia đã phải viện đến những giải pháp như công nghệ tạo mưa nhân tạo, tăng nhập khẩu một số mặt hàng nông nghiệp nhất định và hạn chế phần nào các hoạt động sản xuất nhằm giảm thiểu những gián đoạn có khả năng xảy ra do El Niño”.

Bên cạnh tăng trưởng, lạm phát thì như thế nào? Điều này có thể gây ngạc nhiên – và cần có sự hoài nghi khi đọc về các xu hướng – nhưng lịch sử cho thấy, không có mối quan hệ rõ ràng nào giữa El Niño và lạm phát ở ASEAN, bất chấp những thách thức phổ biến trong sản xuất lương thực. Nhìn chung, lạm phát thậm chí còn có xu hướng giảm từ năm 2015-2016, đây là thời kỳ El Niño nghiêm trọng nhất kể từ năm 1950.

Nhưng điều này không có nghĩa là El Niño không ảnh hưởng đến giá cả bởi vì thực tế là có. Điều này có thể xảy ra thông qua nhiều kênh khác nhau – bao gồm nhưng không giới hạn ở các kênh sau: Giảm hoàn toàn nguồn cung lương thực; Nhu cầu năng lượng đầu vào cao hơn, chẳng hạn như dầu, để giúp bù nhiệt; Rủi ro đối với các nước nhập khẩu thực phẩm ròng là các nước xuất khẩu thực phẩm cấm xuất khẩu.

Một lý do khác giải thích tại sao lạm phát nói chung ở ASEAN được giảm bớt, theo một cách nào đó, là do may mắn. Từ năm 2015-2016, tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc đại lục chậm lại, dẫn đến nhu cầu đối với các mặt hàng như dầu và phân bón thấp hơn, từ đó kéo giá của chúng xuống. Điều này dẫn đến hạ chi phí đầu vào cho nông dân ở ASEAN, giúp họ vượt qua điều kiện thời tiết khó khăn.

Dựa trên tiền lệ lịch sử, HSBC cho rằng, các biện pháp can thiệp chính sách đã được đề xuất và thử nghiệm cùng với nhu cầu toàn cầu suy yếu trong 2 năm nữa có thể sẽ giúp giữ cho lạm phát ở ASEAN có thể kiểm soát trong đợt El Niño sắp tới.

Tuy nhiên, có những bất ổn xung quanh mức độ và thời gian kéo dài của mùa khô, cùng với rủi ro lạm phát tăng cao vẫn còn đáng kể nhưng những bất ổn này sẽ diễn ra về sau. Điều quan trọng cần nhấn mạnh là El Niño vẫn là một rủi ro nhưng điều đó không có nghĩa sẽ làm chệch hướng sự ổn định giá cả ở ASEAN.

El Niño tác động kinh tế - xã hội như thế nào?

Một nghiên cứu gần đây ước tính rằng, đợt El Niño này có thể dẫn đến thiệt hại kinh tế toàn cầu lên tới 3 nghìn tỷ USD trong vòng 5 năm tới. Các nhà khoa học phát hiện các sự kiện El Niño có cường độ mạnh như năm 1982-1983 và 1997-1998 đã làm giảm thu nhập toàn cầu do ảnh hưởng đến sản xuất và chế biến nông sản toàn cầu, đồng thời tăng khả năng lây lan dịch bệnh. HSBC cho rằng, El Niño có tác động kinh tế khác nhau giữa các khu vực thông qua việc thay đổi sản xuất nông nghiệp và cung cầu năng lượng.

Đối với sản xuất nông nghiệp. Thời tiết khô nóng có thể khiến sản lượng tại Đông Nam Á và Úc chịu áp lực. Bộ Nông nghiệp, Thủy sản và Lâm nghiệp (DAFF) của Úc dự đoán rằng tổng sản lượng và giá trị của vụ đông của Úc sẽ giảm lần lượt 34% và 17% vào năm 2023-2024 do El Niño, thấp hơn khoảng 3% so với mức trung bình 10 năm tính đến năm 2022-2023. DAFF cũng dự báo giá trị xuất khẩu nông sản sẽ giảm 17% trong năm 2023-24.

Xét đến việc Úc chiếm khoảng 15% xuất khẩu lúa mì thế giới trong năm 2022-2023, HSBC nhận định, nguồn cung lúa mì có thể sẽ bị thắt chặt trong năm nay.

Ngoài ra, Dwikorita Karnawati, người đứng đầu Cơ quan Khí tượng, Khí hậu và Địa vật lý Indonesia cho biết, El Niño sẽ ảnh hưởng đến hầu hết Indonesia và tác động đến hoạt động tưới tiêu và thu hoạch nông sản do giảm nguồn nước và tăng nguy cơ cháy rừng.

Ở phía bên kia Thái Bình Dương, El Niño thường sẽ có lợi cho sản xuất nông nghiệp ở châu Mỹ (ví dụ: ngô và đậu nành) nhờ lượng mưa tăng lên.

Đối với cung và cầu năng lượng. Báo cáo của HSBC cho biết, thiết bị làm mát, chẳng hạn như máy điều hòa và quạt điện, chiếm 22% mức tăng tiêu thụ điện của tòa nhà từ năm 1990 đến năm 2016. Do nhiệt độ toàn cầu dự kiến sẽ tăng cao hơn trong giai đoạn diễn ra El Niño, mức tiêu thụ năng lượng có thể sẽ tăng cùng với nhu cầu làm mát. Ngoài nhu cầu điện nói chung, việc làm mát không gian cũng chiếm một phần đáng kể trong phụ tải điện vào giờ cao điểm.

Song song với nhu cầu điện ngày càng tăng, nguồn cung năng lượng ở một số khu vực có thể bị hạn chế do sản lượng thủy điện có thể giảm, vì thời tiết khô nóng và lượng mưa giảm. “Chúng tôi lấy tỷ trọng thủy điện trong cơ cấu điện làm đại diện để chỉ ra rằng sản lượng thủy điện của hầu hết các quốc gia châu Á-Thái Bình Dương giảm trong những năm xuất hiện El Niño. Nguồn cung năng lượng của Việt Nam có thể bị ảnh hưởng bởi El Niño nhiều hơn so với các quốc gia châu Á - Thái Bình Dương khác”, HSBC cho biết.