Nhiều rào cản tiếp cận tín dụng
Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) được xem là “xương sống” của nền kinh tế Việt Nam, chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp, đóng góp khoảng 50% GDP, 56% tổng vốn đầu tư toàn xã hội và tạo ra hơn 82% việc làm.
Trong bối cảnh Chính phủ đang thúc đẩy thực hiện Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, việc khơi thông dòng vốn cho khu vực này trở thành yêu cầu then chốt để duy trì sức bật tăng trưởng. Tuy nhiên, dù vai trò lớn, SME lại luôn đối mặt với thách thức cố hữu là khó tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng.
Theo Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, dù chiếm 97% tổng số doanh nghiệp, nhưng tổng nguồn vốn hoạt động của khối này chỉ chiếm chưa đến 30% toàn hệ thống, cho thấy độ “mỏng” về năng lực tài chính và sự phụ thuộc lớn vào kênh vốn ngân hàng.
Doanh nghiệp nhỏ và vừa được xem là “xương sống” của nền kinh tế Việt Nam, chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp. Ảnh: Tuấn Linh.
Ông Nguyễn Văn Thân - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam cho biết, trong nhiều năm qua, ngành Ngân hàng đã có nhiều nỗ lực hỗ trợ SME bằng các chính sách giảm lãi suất, cơ cấu lại nợ, khoanh nợ, giãn nợ, thậm chí giữ nguyên nhóm nợ trong giai đoạn khó khăn.
Tuy nhiên, rào cản kỹ thuật vẫn khiến doanh nghiệp “đứng ngoài” cơ hội tiếp cận vốn. SME cần cơ chế cho vay thông thoáng hơn, đặc biệt là cơ chế tín chấp, thế chấp chỉ là phụ. Nếu các hàng rào kỹ thuật không được gỡ bỏ thì dù lãi suất có thấp đến mấy, doanh nghiệp cũng khó vay được.
Thực tế, 70% SME vẫn gặp khó khăn khi vay vốn do thiếu tài sản bảo đảm, hồ sơ kế toán chưa minh bạch và dòng tiền không ổn định. Theo FiinGroup, khoảng trống tài chính của khu vực này ước tính lên tới 24 tỷ USD, gấp đôi quy mô cho vay hiện tại và cao hơn nhiều so với trung bình của các nền kinh tế đang phát triển.
Ngân hàng dịch chuyển, doanh nghiệp phải lớn lên cùng dòng vốn
Trước thực tế này, nhiều ngân hàng đang dịch chuyển chính sách tín dụng theo hướng “mở” hơn với SME. Hàng loạt gói vốn ưu đãi quy mô hàng chục nghìn tỷ đồng được tung ra trong năm 2025, tập trung vào nhóm SME, hộ kinh doanh, những mắt xích quan trọng giúp phục hồi nền kinh tế sau giai đoạn khó khăn.
Có khoảng 209.000 SME có phát sinh dư nợ tại tổ chức tín dụng, chủ yếu là tại các ngân hàng thương mại. Ảnh: Duy Minh.
Ông Từ Tiến Phát - Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) cho biết, ngân hàng đang triển khai gói tín dụng 40.000 tỷ đồng với lãi suất thấp hơn thị trường, cho vay dựa trên dòng tiền thay vì tài sản bảo đảm, thấu chi tới 3 tỷ đồng, cho vay dài hạn trả góp đến 15 năm.
“Chúng tôi chuyển từ tư duy có tài sản mới cho vay sang dựa trên năng lực vận hành. Khi cả ngân hàng và doanh nghiệp cùng dịch chuyển, điểm gặp gỡ sẽ đến đúng lúc và đúng nhu cầu”, ông Phát nói.
Tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Agribank), nguồn vốn tín dụng cho khu vực kinh tế tư nhân chiếm khoảng 80% tổng dư nợ, tương đương 1,4 triệu tỷ đồng. Ngân hàng đang triển khai 9 chương trình tín dụng với lãi suất thấp hơn 1 - 3% so với thông thường, trong đó 240.000 tỷ đồng dành riêng cho SME, khách hàng FDI và xuất nhập khẩu.
Các ngân hàng khác như VIB, OCB, Nam A Bank cũng đồng loạt tham gia. VIB phát triển bộ giải pháp tài chính toàn diện cho SME với lãi suất chỉ từ 6,7%/năm, hạn mức vay tới 150 tỷ đồng; OCB mở rộng kênh tín dụng SME, đặt mục tiêu tăng trưởng dư nợ 16% trong năm 2025; Nam A Bank huy động thêm 10 triệu USD từ Quỹ Hợp tác Khí hậu Toàn cầu để phát triển tín dụng xanh, kinh tế tuần hoàn, hỗ trợ phụ nữ và SME.
Số liệu từ Ngân hàng Nhà nước cho thấy, tính đến ngày 29/9/2025, dư nợ tín dụng toàn hệ thống đạt 17,71 triệu tỷ đồng, tăng 13,4% so với cuối năm 2024 - cũng là mức tăng trưởng tín dụng cao nhất kể từ năm 2020 đến nay.
Hiện đang có đến hơn 100 tổ chức tín dụng phát sinh tỉ lệ dư nợ cho khu vực kinh tế tư nhân. Ngoài ra, có khoảng 209.000 SME có phát sinh dư nợ tại tổ chức tín dụng, chủ yếu là tại các ngân hàng thương mại. Như vậy, có tới 78% SME không có dư nợ ngân hàng.
Theo ông Nguyễn Đức Lệnh - Phó Giám đốc Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Khu vực II, để dòng vốn này đến được đúng địa chỉ, doanh nghiệp cần minh bạch tài chính, chuẩn mực kế toán, còn ngân hàng cần đổi mới thẩm định, chấm điểm tín dụng tự động và mở rộng cho vay điện tử.
“Nếu doanh nghiệp làm tốt minh bạch tài chính, đó sẽ là nguồn thông tin vô giá phục vụ cho công tác thẩm định, giúp thúc đẩy tín dụng tín chấp mà không cần tài sản bảo đảm”, ông nói.
Chuyên gia Phạm Xuân Hòe - nguyên Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Ngân hàng đề xuất, cần đa dạng hóa kênh cung ứng vốn để giảm gánh cho ngân hàng; phát triển các công ty cho thuê tài chính, tổ chức cho vay không nhận tiền gửi. Đây không phải đối thủ cạnh tranh mà là nguồn bổ sung vốn cho nền kinh tế.
Sự tham gia của các quỹ bảo lãnh tín dụng, quỹ phát triển SME cùng các tổ chức tài chính quốc tế sẽ là chìa khóa mở rộng nguồn lực. PGS.TS Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh) nhận định, việc ngân hàng đóng vai trò trung gian, kết nối vốn quốc tế, hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng hồ sơ và chứng minh năng lực sẽ giúp SME tiếp cận dòng vốn xanh minh bạch, hiệu quả hơn.
Dòng vốn đang mở, chính sách đang hướng tới, nhưng điểm then chốt vẫn nằm ở năng lực hấp thụ của doanh nghiệp. Khi ngân hàng đổi mới, Nhà nước đồng hành và doanh nghiệp chủ động lớn lên, dòng vốn tín dụng mới thật sự trở thành “đòn bẩy” giúp SME bứt phá, đóng vai trò động lực trung tâm của nền kinh tế trong giai đoạn mới.
Theo Ngân hàng Nhà nước, hiện đang có đến hơn 100 tổ chức tín dụng phát sinh tỉ lệ dư nợ cho khu vực kinh tế tư nhân. Ngoài ra, có khoảng 209.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa có phát sinh dư nợ tại tổ chức tín dụng, chủ yếu là tại các ngân hàng thương mại. Như vậy, có tới 78% doanh nghiệp nhỏ và vừa không có dư nợ ngân hàng.