Hoàn thiện khung pháp lý đáp ứng nhu cầu PPP quy mô lớn

Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc củng cố khuôn khổ pháp lý và thể chế cho đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), ghi nhận vai trò quan trọng của khu vực tư nhân trong việc thu hẹp khoảng cách về cơ sở hạ tầng và cung cấp dịch vụ công.

Phát biểu khai mạc chương trình Đối thoại cấp cao về PPP năm 2025, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương nhấn mạnh, trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu tăng trưởng nhanh, bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, nhu cầu phát triển cơ sở hạ tầng hiện đại là rất lớn. Nguồn lực công hiện mới đáp ứng một phần nhu cầu; do đó, việc huy động khu vực tư nhân là yêu cầu tất yếu.

"Trong những năm qua, khuôn khổ chính sách về PPP đã liên tục được hoàn thiện. Việc sửa đổi Luật PPP và các nghị định liên quan đã mở rộng tối đa lĩnh vực đầu tư theo phương thức PPP, tăng tính linh hoạt trong cơ chế tài chính – chia sẻ rủi ro, đồng thời rút gọn quy trình để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư. Có thể nói, sau giai đoạn nỗ lực hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, Việt Nam đã sẵn sàng bước vào giai đoạn thúc đẩy triển khai mạnh mẽ các dự án PPP có tính lan tỏa cao", Thứ trưởng Trần Quốc Phương cho biết.

Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính, lĩnh vực ưu tiên, phản ánh nhu cầu thực tiễn và xu hướng hợp tác giữa Nhà nước – đối tác phát triển – doanh nghiệp tập trung vào 3 nhóm.

Nhóm thứ nhất là lĩnh vực giao thông đây là trụ cột của chương trình PPP có nhu cầu vốn cao và khả năng thu hút nhà đầu tư mạnh nhất, từ đường bộ cao tốc, cảng biển, sân bay đến hạ tầng kết nối liên vùng.

Nhóm thứ hai là lĩnh vực giao thông đô thị tích hợp phát triển đô thị (TOD).

Nhóm thứ ba là lĩnh vực đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và hạ tầng xã hội. Trong tầm nhìn phát triển của Việt Nam, đổi mới sáng tạo đã được khẳng định là một trụ cột chiến lược thông qua Nghị quyết 57-NQ/TW.

Ghi nhận những tiến bộ trong khung pháp lý về PPP của Việt Nam, ông Shantanu Chakraborty, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam khẳng định, trong 15 năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến đáng ghi nhận trong xây dựng nền tảng pháp lý và thể chế cho PPP.

Những bước đi đầu tiên từ Nghị định 108/2009/NĐ-CP về các hợp đồng BOT, BT và BOO, cùng Quyết định số 71/2010/QĐ-TTG đã mở ra cánh cửa cho sự tham gia có cấu trúc của khu vực tư nhân vào phát triển hạ tầng.

Những nỗ lực này được tiếp tục củng cố với Nghị định số 15/2015/NĐ-CP và sau đó là Nghị định 63/2018/NĐ-CP, nhằm giải quyết nhiều thách thức thực tiễn trong công tác chuẩn bị dự án, chia sẻ rủi ro và lựa chọn nhà đầu tư.

"Và dĩ nhiên Luật PPP năm 2020 là cột mốc quan trọng, hợp nhất toàn bộ các văn bản pháp lý trước đó vào một văn bản thống nhất. Những sửa đổi gần đây vào các năm 2024 và 2025 cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống và phản ánh kinh nghiệm triển khai thực tế", ông Shantanu Chakraborty nhấn mạnh.

Theo Giám đốc Quốc gia ADB tại Việt Nam, đây là một hành trình dài và đã tạo nền tảng để Việt Nam có thể triển khai PPP theo hướng chiến lược và nhất quán hơn. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều việc phải làm để có thể đưa ra thị trường số lượng đáng kể các dự án thực sự khả thi và có khả năng vay được vốn từ các tổ chức tín dụng.

Tại sự kiện, trình bày chi tiết những nội dung nổi bật của khung pháp lý về PPP hiện hành, bà Nguyễn Thị Linh Giang, Chánh Văn phòng PPP, Cục Quản lý đấu thầu, Bộ Tài chính, cho biết khung pháp lý mới đã mở rộng lĩnh vực đầu tư và huy động nguồn lực, đồng thời bỏ hạn mức quy mô tối thiểu đầu tư theo phương thức PPP. Khung pháp lý cũng hướng đến đơn giản hóa quy trình, thủ tục chuẩn bị đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư.

Một điểm quan trọng khác là việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền một số thủ tục trong các giai đoạn chuẩn bị đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư để tạo sự chủ động, linh hoạt cho bộ, ngành, địa phương và tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư triển khai hợp đồng dự án PPP. Đặc biệt, tỷ lệ vốn nhà nước trong dự án PPP được nâng lên nhằm tạo động lực thu hút doanh nghiệp tư nhân.

Bên cạnh đó, khung pháp lý còn bổ sung cơ chế chia sẻ tăng, giảm doanh thu, trong đó Chính phủ đồng hành với nhà đầu tư, tạo động lực để thực hiện dự án. Cuối cùng, khung pháp lý hiện hành đã bổ sung dự án BT và bổ sung trường hợp và cơ chế xử lý trường hợp chấm dứt hợp đồng trước hạn.

Thách thức và bài học kinh nghiệm

Dù đã có nền tảng mạnh mẽ, việc triển khai các dự án vẫn còn nhiều thách thức, bao gồm tính khả thi về tài chính của dự án hay các điểm còn chưa rõ ràng trong khung pháp lý và năng lực về chuẩn bị và thực hiện dự án của các cơ quan còn có các hạn chế.

Ông Shantanu Chakraborty chỉ ra 5 thách thức đang là rào cản lớn nhất đối với việc triển khai các dự án PPP tại Việt Nam, đó là:

Thứ nhất, năng lực chuẩn bị dự án cần được cải thiện đáng kể. Để phát triển một dự án PPP thực sự khả thi về mặt tài chính, có khả năng vay vốn ngân hàng, cần có nghiên cứu khả thi chất lượng cao, phân tích rủi ro chặt chẽ và sự phối hợp hiệu quả.

Thứ hai, phân bổ rủi ro vẫn là vấn đề lớn đối với nhà đầu tư và các tổ chức cho vay. Sự rõ ràng về mô hình doanh thu, cơ chế hỗ trợ của Chính phủ và thực thi hợp đồng là yếu tố then chốt để củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

Thứ ba, các lựa chọn tài chính dài hạn cho hạ tầng có vòng đời lớn vẫn còn hạn chế. Mặc dù các ngân hàng trong nước ngày càng quen thuộc với PPP, các vấn đề về kỳ hạn vay, khả năng chịu rủi ro và công cụ tài chính phù hợp vẫn là rào cản cho các dự án lớn và dài hạn.

Thứ tư, việc lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức cạnh tranh còn hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh Chính phủ ưu tiên đẩy nhanh tiến độ dự án để đáp ứng mục tiêu tăng trưởng. Nhiều dự án vẫn dựa vào đề xuất của nhà đầu tư và chỉ định thầu, gây khó khăn trong việc bảo đảm giá trị đồng tiền, tính minh bạch và sự cạnh tranh – những yếu tố thiết yếu để thu hút nhà đầu tư chất lượng cao.

Thứ năm, các lĩnh vực mới như chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, khoa học – công nghệ và hạ tầng xã hội đòi hỏi các mô hình chính sách và hợp tác cập nhật, phù hợp với đặc thù riêng.

"Những thách thức này không phải là điều bất thường. Quốc gia nào cũng gặp phải khi chuyển từ thiết kế chính sách sang triển khai trên quy mô lớn. Với sự hợp tác liên tục, Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua và thu hút nhiều hơn nữa dòng vốn đầu tư tư nhân trong những năm tới", ông Shantanu Chakraborty nhấn mạnh.

Để khai thác tối đa tiềm năng của PPP, Việt Nam cần xây dựng một hệ sinh thái PPP minh bạch, có thể dự đoán và phối hợp chặt chẽ. Điều này bao gồm việc rút kinh nghiệm từ các mô hình thành công trong khu vực, thúc đẩy các dự án khả thi về tài chính và giải quyết các vướng mắc pháp lý trong quá trình triển khai.

Ông Eun Lee, Chuyên gia Phát triển Thị trường, OMDP, ADB đã rút ra các bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc và đưa ra các kiến nghị hành động cụ thể cho Việt Nam đối với mô hình TOD (phát triển định hướng giao thông công cộng).

Ông Eun Lee cho rằng, Việt Nam nên bao gồm các điều khoản TOD trong các nghị định về PPP hệ thống tàu điện. Đối với việc sử dụng các công cụ thu từ giá trị gia tăng thêm của đất, nên thí điểm các dự án TOD tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Nhằm tăng cường phối hợp liên ngành, cần thành lập ủy ban liên ngành giữa Bộ Tài chính và Bộ Xây dựng. Để tăng cường minh bạch doanh thu, Bộ Tài chính nên chủ trì xây dựng hướng dẫn quản lý nguồn thu từ dự án PPP...

TS. Nguyễn Tiến Cương, Phó trưởng Ban xúc tiến đầu tư và phát triển Hạ tầng, Đại học Bách khoa Hà Nội, chia sẻ về Dự án PPP ký túc xá tại HUST (Đại học Bách khoa Hà Nội) - dự án tiên phong, mở đường cho PPP trong lĩnh vực giáo dục tại Việt Nam.

Dù đối mặt nhiều thách thức, dự án đã đạt được tiến bộ bước đầu quan trọng nhờ vào 3 yếu tố chính: Cách tiếp cận bài bản theo chuẩn mực quốc tế; sự hỗ trợ toàn diện của ADB; sự quyết tâm của HUST trong đổi mới mô hình đầu tư. TS. Nguyễn Tiến Cương, nhấn mạnh, những bài học và kinh nghiệm quý báu từ dự án này sẽ có giá trị quan trọng cho các dự án PPP giáo dục và xã hội khác trong tương lai.

Chương trình Đối thoại cấp cao PPP 2025 cho thấy, Việt Nam đã đi một chặng đường dài trong hoàn thiện thể chế và đang chuyển sang giai đoạn tăng tốc triển khai. Tuy nhiên, để huy động thành công nguồn lực tư nhân cho hạ tầng và dịch vụ công quy mô lớn, cần đồng thời đáp ứng yêu cầu về chất lượng dự án, minh bạch rủi ro, phương thức lựa chọn nhà đầu tư và phối hợp đa ngành.

Những chia sẻ từ các cơ quan quản lý, ADB và các đơn vị triển khai thực tế cung cấp góc nhìn quan trọng để tiếp tục hoàn thiện chính sách và phát triển các mô hình PPP phù hợp trong giai đoạn tới.