Doanh nghiệp Việt trước yêu cầu minh bạch xuất xứ mới

Trong bối cảnh Liên minh châu Âu (EU) đang đồng loạt triển khai các quy định mới liên quan đến cơ chế thẩm định bền vững chuỗi cung ứng, yêu cầu minh bạch xuất xứ tiếp tục được đẩy lên một nấc thang cao hơn trong thương mại toàn cầu. Diễn biến này đang tác động trực tiếp tới doanh nghiệp xuất khẩu của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, khi các đối tác nước ngoài bắt đầu yêu cầu cung cấp dữ liệu truy xuất chi tiết ngay từ khâu ký kết và gia hạn hợp đồng.

Trao đổi về xu hướng này, ông Nguyễn Minh Khôi, Giám đốc Tư vấn chính sách tại Viện Tony Blair vì sự thay đổi toàn cầu (TBI) cho rằng, việc các thị trường lớn siết chặt minh bạch xuất xứ không phải là động thái mang tính thời điểm, mà là bước đi nằm trong lộ trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu. Theo ông, sau EU và Hoa Kỳ, các nền kinh tế lớn ở châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đang gia tăng yêu cầu về dữ liệu xuất xứ, lao động và môi trường đối với hàng hóa nhập khẩu.

“Minh bạch chuỗi cung ứng hiện nay không chỉ là câu chuyện chứng minh sản phẩm được sản xuất ở đâu, mà là toàn bộ quá trình hình thành giá trị của sản phẩm đó”, ông Khôi nhận định. Đáng chú ý, các yêu cầu mới đang mở rộng từ khâu nguyên liệu đầu vào, điều kiện lao động, phát thải môi trường đến nguồn gốc nguyên liệu nhập khẩu từ bên thứ ba, buộc doanh nghiệp phải chuẩn bị hệ thống dữ liệu đầy đủ và có khả năng truy vết.

Riêng với thị trường EU, các quy định gắn với thẩm định bền vững chuỗi cung ứng đang được áp dụng song song với các công cụ điều tiết thương mại khác. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp xuất khẩu không chỉ chịu sự giám sát của cơ quan quản lý, mà còn phải sẵn sàng cung cấp thông tin cho đối tác và người tiêu dùng. “Họ không còn chấp nhận những mô tả chung chung, mà đòi hỏi từng lớp thông tin cụ thể trong chuỗi cung ứng”, ông Khôi nhấn mạnh.

Trong bối cảnh đó, minh bạch xuất xứ đang trở thành “giấy thông hành” mới để hàng hóa duy trì chỗ đứng tại các thị trường lớn. Việc không đáp ứng chuẩn mực dữ liệu có thể khiến doanh nghiệp bị loại khỏi chuỗi cung ứng, ngay cả khi vẫn có lợi thế về giá hoặc năng lực sản xuất.

Đánh giá thực trạng của Việt Nam, ông Nguyễn Minh Khôi cho rằng, Việt Nam đang ở giai đoạn “cận chuẩn hóa” về truy xuất nguồn gốc. Một số ngành xuất khẩu chủ lực như thủy sản, cà phê, nông nghiệp, thực phẩm đã chủ động triển khai các giải pháp truy xuất để đáp ứng yêu cầu đối tác quốc tế; nhiều doanh nghiệp lớn, đặc biệt là khối FDI, đã áp dụng các chuẩn dữ liệu tiệm cận quốc tế. Tuy nhiên, mặt bằng chung vẫn còn phân mảnh, khi doanh nghiệp nhỏ và vừa triển khai theo nhiều cách khác nhau, thiếu sự đồng bộ ở quy mô quốc gia.

margin: 15px auto;" />

Theo chuyên gia của TBI, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là thiếu một tiêu chuẩn dữ liệu chung, khiến các hệ thống truy xuất khó kết nối và chia sẻ với các nền tảng quốc tế. Ông cho rằng, Việt Nam cần sớm xây dựng hệ sinh thái dữ liệu truy xuất nguồn gốc tích hợp, gắn với các cơ sở dữ liệu hiện có như hải quan, chứng nhận xuất xứ và cấp phép chuyên ngành.

Bên cạnh chuẩn hóa, ba yếu tố then chốt được nhấn mạnh là chủ quyền dữ liệu, an toàn dữ liệu và phân tầng chia sẻ thông tin. “Không phải mọi dữ liệu đều cần công khai. Hệ thống phải vừa đáp ứng yêu cầu minh bạch của đối tác, vừa bảo vệ bí mật kinh doanh và lợi ích quốc gia”, ông Khôi lưu ý.