Doanh nghiệp ứng dụng càng sâu, thì tiêu dùng càng minh bạch
Sáng ngày 9/10/2025, tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế (11 Lê Hồng Phong, Hà Nội), Bộ Công Thương phối hợp cùng các bộ, ngành, hiệp hội và doanh nghiệp đã tổ chức Diễn đàn “Công nghệ Định danh và Truy xuất Nguồn gốc - Nâng tầm Hàng Việt”. Đây là sự kiện mang ý nghĩa quan trọng, khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc xây dựng một hệ sinh thái minh bạch, hiện đại, tạo nền tảng để hàng hóa Việt nâng cao sức cạnh tranh và hội nhập sâu vào thị trường toàn cầu.
Ông Nguyễn Văn Thành chia sẻ việc chuẩn hóa truy xuất, minh bạch không gian thương mại điện tử và nâng cao năng lực cạnh tranh doanh nghiệp Việt.
Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã mở ra cơ hội to lớn cho doanh nghiệp Việt tiếp cận thị trường rộng khắp, đặc biệt là người tiêu dùng trẻ và quốc tế. Tuy nhiên, đi cùng với đó là không ít thách thức, nổi bật là tình trạng hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc, gian lận xuất xứ xuất hiện ngày càng nhiều, làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng.
Chia sẻ tại diễn đàn, ông Nguyễn Văn Thành - Trưởng Phòng Chính sách - Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, trước hết, về thực trạng của thương mại điện tử cũng như việc ứng dụng truy xuất nguồn gốc trong hoạt động thương mại điện tử thì thương mại điện tử ở Việt Nam phát triển với tốc độ tương đối nhanh trong thời gian qua. Tuy nhiên, kéo theo đó là nhiều vấn đề còn tồn tại như hàng giả, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ… đó là những vướng mắc, khó khăn đòi hỏi chúng ta phải cùng chung tay vào cuộc để giải quyết.
Trong năm 2023, quy mô thương mại điện tử Việt Nam đạt khoảng 20,8 tỷ USD, năm 2024 là 25 tỷ USD và năm 2025 theo kịch bản tăng trưởng mới nhất của Bộ Công Thương và Chính phủ giao, chúng ta đang phấn đấu đạt khoảng 31,4 tỷ USD, tăng khoảng 25,5% so với năm 2024 một tốc độ tăng trưởng tương đối cao.
Tuy nhiên, ông Thành cũng thẳng thắn chỉ ra thực trạng vẫn còn nhiều vấn đề liên quan đến chất lượng và xuất xứ hàng hóa không rõ ràng, thiếu minh bạch. Nguyên nhân có nhiều, trong đó có cả từ phía người tiêu dùng đôi khi vẫn lựa chọn hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc.
Về phía cơ quan quản lý, Cục đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng Tổng cục Quản lý thị trường (trước đây), Công an… để kiểm tra, xử lý nhiều vụ việc, thậm chí có cả các doanh nghiệp quy mô lớn, có sức ảnh hưởng trên thị trường cũng từng vi phạm.
"Chính bối cảnh này cho thấy việc truy xuất nguồn gốc cần ra đời càng sớm càng tốt. Doanh nghiệp càng ứng dụng sâu, thì hoạt động tiêu dùng càng minh bạch, công bằng hơn trong thời gian tới", ông Thành nhấn mạnh.
Theo ông Thành, việc truy xuất nguồn gốc không chỉ hỗ trợ hoạt động bán hàng nội địa trên môi trường trực tuyến mà còn cho xuất khẩu trực tuyến, giúp doanh nghiệp xây dựng thương hiệu, nâng cao ảnh hưởng, năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Hiện nay, hoạt động truy xuất nguồn gốc ở nước ta còn khá "muôn hình vạn trạng". Nhiều bộ, ngành đã và đang vận hành các hệ thống truy xuất nguồn gốc. Ở địa phương, Sở Công Thương, Sở Khoa học và Công nghệ cũng có hệ thống riêng, với các quy chuẩn và tiêu chuẩn tương đối là đa dạng.
Ông Nguyễn Văn Thành, Trưởng Phòng Chính sách - Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) chia sẻ tại diễn đàn.
Ông Nguyễn Văn Thành cũng cho biết, cần xây dựng bộ tiêu chí, tiêu chuẩn và các quy định, nghị định hướng dẫn để triển khai thực hiện việc ứng dụng truy xuất nguồn gốc hàng hóa bài bản, đồng bộ hơn, tạo ra môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch giữa các doanh nghiệp, người tiêu dùng và các đơn vị quản lý Nhà nước với nhau. Từ đó xây dựng môi trường phát triển hơn nữa, đặc biệt là việc truy xuất nguồn gốc trên môi trường thương mại điện tử.
Ông Thành lấy ví dụ: Trên thế giới, nhiều quốc gia đã ứng dụng truy xuất nguồn gốc rất thành công, với nền tảng công nghệ hiện đại, chia ra 3 mức độ khác nhau. Một số nước tiên tiến đã triển khai và đạt mức thứ ba, do đó Việt Nam chúng ta cũng cần sớm bắt tay vào thực hiện sâu rộng hơn.
"Có thể giao cho bộ, ngành như Bộ Công an là đơn vị chịu trách nhiệm quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia, để tạo cơ sở dữ liệu tập trung. Trên cơ sở đó, phục vụ cả việc phân tích thị trường và quản lý về nguồn gốc xuất xứ hàng hóa. Đây cũng là bằng chứng để đối chứng khi doanh nghiệp, người bán hàng nói chung vi phạm pháp luật trong lĩnh vực xuất xứ hàng hóa. Chúng ta có thể trích xuất ra và đối chiếu nguồn thông tin đó để tìm ra được nguồn gốc xuất xứ, cũng như những vấn đề mâu thuẫn, vi phạm trong việc bán hàng trên không gian mạng", ông Thành đề xuất.
Hoạt động truy xuất nguồn gốc cần đấu nối liên thông, quy về một mối
Về cơ chế, chính sách, ông Thành cho biết, hiện nay Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đang chủ trì soạn thảo Dự thảo Luật Thương mại điện tử và chuẩn bị trình Quốc hội, trong đó, hoạt động truy xuất nguồn gốc là một nội dung quan trọng.
"Nếu truy xuất nguồn gốc phát hiện hàng giả, hàng nhái nhưng không xác định được người bán hàng trên các sàn thương mại điện tử, thì chúng tôi có quy định định danh người bán hàng và trên cơ sở đó quy trách nhiệm đối với người đó, với sản phẩm anh cung cấp ra thị trường hàng giải hàng nhái đó, để bảo vệ quyền lợi chính đáng người tiêu dùng", ông Thành nêu.
Về việc cung cấp mô tả dịch vụ trên môi trường mạng trước đây đã có Nghị định 52/2013/NĐ-CP năm 2013, Nghị định 85/2021/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 52/2013/NĐ-CP về thương mại điện tử đã quy định rõ phải cung cấp thông tin như thế nào. Hơn thế, khi đẩy mạnh hoạt động ứng dụng truy xuất nguồn gốc, Bộ Công Thương và Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số có thể trao đổi với các sàn thương mại điện tử, khi chuyển thông tin hiển thị đăng tải để người tiêu dùng tìm kiếm, đặt hàng, thì hàng hóa đó phải có truy xuất nguồn gốc; đồng thời có thể liên kết với hệ thống thanh toán của các ngân hàng, logistics để theo dõi quá trình vận chuyển hàng đi đâu về đâu, để đảm bảo tính minh bạch.
Bên cạnh đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi, năm 2023) cũng quy định rất rõ về hành lang pháp lý, cơ chế chính sách bảo vệ người tiêu dùng, để quá trình ứng dụng truy xuất nguồn gốc tại Việt Nam thông qua môi trường trực tuyến được tốt hơn trong thời gian tới.
Về đề xuất, đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số nêu kiến nghị, hoạt động ứng dụng truy xuất nguồn gốc ở Việt Nam cần được đấu nối liên thông, quy về một mối, thống nhất về tiêu chí, tiêu chuẩn dữ liệu; phân định rõ trách nhiệm giữa các bộ, ngành như Bộ Công an, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường… mỗi cơ quan, trong phạm vi chức năng của mình, có nghĩa vụ thực hiện trong thời gian tới.
Người tiêu dùng cần thông thái trên môi trường trực tuyến và khuyến khích thói quen sử dụng thiết bị thông minh để truy xuất sản phẩm trước khi mua hàng.
"Khi ứng dụng nền tảng tốt sẽ tạo ra thói quen tiêu dùng thông minh, để chúng ta nhận được hàng hóa đúng mô tả trên môi trường mạng và không bị tiền mất tật mang", ông Thành nói.
Có thể nói, việc chuẩn hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc chính là chìa khóa quan trọng để tạo dựng sự minh bạch, nâng cao năng lực cạnh tranh và xây dựng thương hiệu bền vững cho doanh nghiệp Việt. Đây cũng chính là yêu cầu cấp bách để thương mại điện tử phát triển lành mạnh và bền vững.
Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quan trọng để tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại. Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 17/5/2025 và Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ các biện pháp ngăn chặn và xử lý vi phạm. Triển khai chỉ đạo này, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1398/QĐ-BCT ngày 20/5/2025 về kế hoạch cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý các hành vi buôn lậu và gian lận thương mại.
Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng cả nước đã kiểm tra, xử lý hơn 50.000 vụ việc, trong đó có gần 2.000 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, gần 7.000 vụ gian lận thương mại và gian lận thuế, hơn 1.600 vụ hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ. Nhiều vụ đã bị khởi tố hình sự, tạo tác động mạnh mẽ trong việc răn đe, ngăn chặn vi phạm.