Biểu tượng chủ quyền và sức mạnh dân tộc
Năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời đã mở ra trang sử mới cho dân tộc. Thời điểm ấy, giữa niềm hân hoan ngập tràn khắp mọi miền đất nước, hay những thử thách mà Chính phủ non trẻ phải đối mặt, có một dấu mốc âm thầm, nhưng vô cùng quan trọng góp phần khẳng định chủ quyền quốc gia, đó là sự ra đời của đồng Việt Nam.
Ngay sau Cách mạng tháng Tám, Bộ Tài chính được Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh giao nhiệm vụ tổ chức in ấn, phát hành giấy bạc Tài chính để phục vụ nhu cầu sản xuất, chiến đấu và đời sống của nhân dân. Tất cả công việc này phải được triển khai tuyệt đối bí mật để tránh sự chống phá của địch.
Tiền loại 1 đồng, Bộ Tài chính và ngân khố Trung ương phát hành sau Cách mạng tháng Tám năm 1945. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia
Tháng 11/1945, đích thân Bộ trưởng Bộ Tài chính thời đó là đồng chí Phạm Văn Đồng đã mời các họa sĩ nổi tiếng đương thời như: Mai Văn Hiến, Nguyễn Đỗ Cung, Nguyễn Văn Khanh, Nguyễn Văn Huyến, Nguyễn Sáng, Bùi Trang Chước, Lê Khả... vẽ mẫu cho các tờ 5 đồng, 10 đồng, 20 đồng, 100 đồng. Do chưa thể tiếp quản nhà in của Pháp, Chính phủ phải mượn máy in ở Nhà in Quốc Hoa (phố Hàng Bông), rồi đưa xuống ấp Thái Hà để in trong bí mật. Sau đó, các nhà in Nguyễn Ninh, Việt Hưng, Ngô Tử Hạ cũng tham gia và đặc biệt là việc mua lại Nhà in Taupin do nhà tư sản yêu nước Đỗ Đình Thiện hiến tặng, trở thành cơ sở in tiền hiện đại nhất miền Bắc lúc bấy giờ.
Tiền loại 100 đồng, Bộ Tài chính và ngân khố Trung ương phát hành sau Cách mạng tháng Tám năm 1945. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia
Ngày 31/1/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh cho phép phát hành đồng bạc giấy Việt Nam từ vĩ tuyến 16 trở vào. Thí điểm đầu tiên diễn ra ở Quảng Ngãi ngày 3/2/1946, sau đó mở rộng ra toàn quốc theo quyết định của Quốc hội tháng 11/1946. Đồng Việt Nam mới in hình Chủ tịch Hồ Chí Minh, mặt sau là hình nông - công - binh, có chữ quốc ngữ, chữ Hán, cả tiếng Lào và Campuchia, vừa khẳng định tính dân tộc, vừa gửi đi thông điệp về khát vọng đoàn kết Đông Dương.
Tiền giấy loại 5 đồng, Bộ Tài chính nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phát hành năm 1946. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia
Người dân gọi trìu mến là “Giấy bạc Cụ Hồ”, coi đó không chỉ là phương tiện trao đổi mà còn là biểu tượng của một đất nước độc lập. Trong kháng chiến chống Pháp, sau đó là chống Mỹ, đồng bạc Cụ Hồ có mặt ở khắp mọi miền, trở thành “vũ khí mềm” sắc bén trên mặt trận kinh tế, tài chính, giúp Chính phủ huy động sức người, sức của cho kháng chiến. Có thể nói, sự ra đời của đồng Việt Nam độc lập đã khẳng định một chân lý: nước Việt Nam độc lập phải có đồng Việt Nam độc lập.
Mô hình minh họa công nhân làm việc trong Nhà máy in tiền tại đồn điền Chi
Nê. Ảnh: Dương Hưng
“Lá chắn” ổn định kinh tế vĩ mô
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ và đặc biệt sau ngày đất nước thống nhất, đồng Việt Nam tiếp tục đồng hành cùng những bước chuyển lớn của nền kinh tế. Việc đổi tiền năm 1975 và thống nhất tiền tệ năm 1978 tiếp tục là những dấu mốc quan trọng, loại bỏ tàn dư của các chế độ cũ, khẳng định sự toàn vẹn của quốc gia về mặt tài chính, tiền tệ.
Bước vào thời kỳ đổi mới năm 1986 - 1987, khi siêu lạm phát lên tới hơn 700%/năm, đồng tiền từng mất giá nghiêm trọng, nhưng cũng chính từ đó, Ngân hàng Nhà nước đã khởi xướng những cải cách căn bản: Chuyển sang mô hình ngân hàng 2 cấp, áp dụng các công cụ điều hành hiện đại, đưa lạm phát trở lại tầm kiểm soát. Ba thập kỷ qua, chính sách tiền tệ được điều hành linh hoạt, phối hợp với chính sách tài khóa để kiềm chế lạm phát, giữ ổn định tỷ giá, tăng dự trữ ngoại hối và hỗ trợ tăng trưởng bền vững.
Trong khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, đại dịch Covid-19 hay những biến động lãi suất quốc tế gần đây, chính sách tiền tệ của Việt Nam cho thấy bản lĩnh vững vàng. Lãi suất được điều hành linh hoạt để hỗ trợ doanh nghiệp; tín dụng ưu tiên dòng vốn cho sản xuất, kinh doanh; tỷ giá được giữ ổn định để kiểm soát lạm phát nhập khẩu. Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước đẩy mạnh chuyển đổi số, nghiên cứu tiền kỹ thuật số quốc gia (CBDC) để thích ứng xu thế toàn cầu, nhưng vẫn kiên định nguyên tắc giữ vững chủ quyền tiền tệ.
Từ năm 2003, Việt Nam chính thức phát hành tiền polymer. Ảnh: Duy Minh
Nếu như những tờ “giấy bạc Cụ Hồ” năm 1946 được in trên giấy thủ công, trong điều kiện thiếu thốn, thì đồng Việt Nam ngày nay đã bước sang một trang mới với công nghệ in ấn hiện đại, đạt chuẩn quốc tế. Từ năm 2003, Việt Nam chính thức phát hành tiền polymer và trở thành một trong những quốc gia tiên phong trong khu vực áp dụng công nghệ in trên chất liệu mới này. Polymer có độ bền cao gấp 2,5 - 3 lần so với giấy cotton truyền thống, khó bị hư hỏng trong điều kiện khí hậu nhiệt đới, đồng thời tăng khả năng bảo mật và chống làm giả.
Mỗi tờ tiền polymer đều tích hợp nhiều yếu tố bảo an: hình bóng chìm, mực đổi màu, cửa sổ trong suốt, hoa văn ẩn, chữ siêu nhỏ, dải quang học. Đây là những công nghệ tiên tiến chỉ có một số ít quốc gia kiểm soát. Hình ảnh in trên tiền cũng được lựa chọn cẩn trọng: chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ở mặt trước; mặt sau là các di sản văn hóa, công trình kiến trúc tiêu biểu như: Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Chùa Cầu Hội An, Khuê Văn Các, Vịnh Hạ Long, nhà hát lớn Hà Nội, giàn khoan DK1... Tất cả vừa mang tính thẩm mỹ, vừa thể hiện bản sắc và niềm tự hào dân tộc.
Có thể khẳng định, đồng Việt Nam chính là biểu tượng chủ quyền. Nó không chỉ giữ cho nền kinh tế vận hành, mà còn khẳng định bản lĩnh quốc gia trước biến động quốc tế. Giữ vững đồng tiền, ổn định chính sách tiền tệ chính là giữ vững độc lập, bảo vệ lòng dân và củng cố sức mạnh của một nền kinh tế độc lập, tự cường.
Đại diện Ngân hàng Nhà nước: “Đồng tiền không chỉ là phương tiện thanh toán, mà còn là tấm danh thiếp quốc gia. Mỗi tờ tiền in ra đều phản ánh hình ảnh đất nước, văn hóa, lịch sử. Vì vậy, chúng tôi luôn coi trọng việc hiện đại hóa kỹ thuật in, bảo đảm đồng Việt Nam vừa bền, đẹp, khó làm giả, vừa mang đậm bản sắc dân tộc”.