Thách thức của WTO về cơ chế tạo thuận lợi FDI trước thềm Hội nghị Bộ trưởng MC13

Mọi quốc gia đều mong muốn thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài và vì lý do chính đáng. FDI tạo điều kiện cho dòng vốn vào, tạo việc làm, thúc đẩy phát triển kỹ năng và tạo điều kiện chuyển giao công nghệ, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo điều kiện cho các nước tiếp nhận tiếp cận thị trường toàn cầu. Nhưng cạnh tranh toàn cầu về FDI rất khốc liệt.

Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 12 (MC12) vào năm 2022. Nguồn: WTO

Để thu hút FDI, các chính phủ trên khắp thế giới đã tự do hóa chính sách đầu tư nước ngoài, thành lập các cơ quan xúc tiến đầu tư và cung cấp cho các công ty đa quốc gia nhiều ưu đãi. Giờ đây, Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đang chuẩn bị đưa ra một cơ chế mới nhằm tạo thuận lợi cho dòng vốn FDI: Hiệp định Tạo thuận lợi đầu tư cho phát triển (IFDA).

Khái niệm về cơ chế hỗ trợ đầu tư lần đầu tiên được đề xuất vào năm 2015. Sau nhiều năm chuẩn bị, các thành viên WTO bắt đầu đàm phán vào tháng 9/2020, với các nước đang phát triển dẫn đầu. Hơn 120 thành viên WTO đã thông qua văn bản của IFDA vào tháng 11/2023 - một mốc thời gian được đẩy nhanh nhằm nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết của các nước đang phát triển trong việc thu hút FDI để đạt được các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs).

Được mô phỏng theo Hiệp định Tạo thuận lợi thương mại của WTO, IFDA nhằm mục đích cung cấp cho các nước đang phát triển những công cụ thiết thực để cải thiện môi trường kinh doanh và tạo điều kiện thuận lợi cho dòng vốn FDI.

Các yếu tố quyết định chính của FDI có thể được chia thành 3 loại chính. Yếu tố đầu tiên bao gồm các yếu tố kinh tế quan trọng, như quy mô của thị trường trong nước, tốc độ tăng trưởng GDP và chất lượng cơ sở hạ tầng địa phương.
Thứ hai bao gồm luật pháp và quy định phải đủ dễ dàng để thu hút các công ty nước ngoài đồng thời bảo vệ lợi ích phát triển của nước sở tại.
Yếu tố thứ ba bao gồm các nỗ lực thúc đẩy cơ hội đầu tư và hỗ trợ các nhà đầu tư quốc tế quản lý dự án của họ.

Mặc dù cải thiện điều kiện kinh tế thường là một quá trình lâu dài, nhưng việc tạo ra khung pháp lý hiệu quả hơn và tăng cường xúc tiến đầu tư – hai yếu tố quyết định FDI mà IFDA hướng tới – có thể được thực hiện tương đối nhanh chóng. Điều quan trọng là IFDA tránh các vấn đề nhạy cảm như tiếp cận thị trường, bảo vệ và thủ tục giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước.

Thay vào đó, hiệp định này tập trung vào 4 lĩnh vực chính: Tính minh bạch, thủ tục hành chính, quy định trong nước và tính bền vững. Ví dụ, để cải thiện tính minh bạch, hiệp định khuyến khích các nước tham gia tạo ra một cổng thông tin duy nhất để công bố các luật và quy định liên quan đến FDI. Điều này sẽ giúp các bên liên quan và nhà đầu tư tiềm năng có thể dễ dàng tiếp cận thông tin.

IFDA cung cấp các công cụ để hợp lý hóa và đẩy nhanh các thủ tục hành chính cụ thể, chẳng hạn như quy trình cấp phép theo quy định, khiếu nại và đánh giá định kỳ. Hiệp định này khuyến khích sự hợp tác giữa các cơ quan có thẩm quyền trong nước và thiết lập một diễn đàn toàn cầu để thúc đẩy các thực tiễn tốt nhất, từ đó thúc đẩy hợp tác xuyên biên giới.

Để khuyến khích đầu tư bền vững và giúp các nền kinh tế đang phát triển đạt được mục tiêu phát triển bền vững, IFDA bao gồm các điều khoản tập trung vào hành vi kinh doanh có trách nhiệm và các biện pháp chống tham nhũng.

Hơn nữa, IFDA mang lại sự linh hoạt cho các nước đang phát triển, cho phép họ xác định tốc độ thực hiện cải cách, kéo dài thời hạn thực hiện, yêu cầu thời gian gia hạn và tiếp cận hỗ trợ kỹ thuật, từ đó đáp ứng hoàn cảnh và nhu cầu riêng của họ. Bằng cách áp dụng IFDA, các chính phủ tham gia thể hiện cam kết của họ trong việc theo đuổi cải cách trong nước và tăng cường sức hấp dẫn như một địa điểm đầu tư.

Nhưng các nền kinh tế đang phát triển, đặc biệt là các nước nghèo nhất thế giới, cần có sự hỗ trợ quốc tế để đạt được những mục tiêu này. Để đạt được mục tiêu này, IFDA bao gồm một cơ chế đánh giá nhu cầu được thiết kế để xác định và cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cần thiết. Một số quốc gia, bao gồm cả Dominica, Ecuador và Grenada, đã bắt đầu quá trình này với sự hỗ trợ của Trung tâm Thương mại quốc tế Liên hợp quốc và Ngân hàng Phát triển Mỹ. Vì IFDA sẽ cung cấp cho các chính phủ tham gia những lợi thế cạnh tranh đáng kể nên các thành viên WTO chưa tham gia nên làm như vậy.

Mặc dù các cuộc đàm phán của IFDA đã kết thúc nhưng vẫn còn một bước quan trọng: Tích hợp thỏa thuận này vào bộ quy tắc của WTO. Điều này đòi hỏi sự đồng thuận nhất trí của tất cả 164 thành viên WTO. Nhưng vì IFDA không áp đặt bất kỳ nghĩa vụ nào đối với những nước không tham gia, đồng thời cho phép họ được hưởng lợi từ các biện pháp tạo thuận lợi đầu tư do các nước tham gia thực hiện nên không có lý do chính đáng nào để phản đối việc thông qua thỏa thuận.

Do đó, WTO có thể và sẽ thông qua IFDA tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 13 (MC13) tại Abu Dhabi vào ngày 26-29/2 tới. Các nước thành viên phải nắm bắt cơ hội này để áp dụng một công cụ cung cấp nhiều công cụ thiết thực và hiệu quả nhằm giúp các nước thu hút FDI và thúc đẩy phát triển bền vững. IFDA cũng là một thử thách quan trọng đối với WTO.

Liệu cơ quan thương mại toàn cầu có thể đáp ứng được mong đợi của đa số thành viên, đặc biệt là các nước đang phát triển? Liệu WTO có thể hoạt động hiệu quả vào thời điểm trật tự đa phương đang ngày càng căng thẳng? Cuộc họp ở Abu Dhabi chính là cơ hội để đưa ra câu trả lời cho những câu hỏi này.