Cách tính giá điện còn nhiều bất cập

Đó là nhận định của các chuyên gia tại tọa đàm "Đột phá nào để thu hút đầu tư vào ngành điện" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng nay (ngày 20/8).

Lập tức xóa bù chéo sẽ gây sốc cho nền kinh tế

Nhìn từ cách tính giá điện của các nước, chuyên gia kinh tế năng lượng - PGS.TS. Bùi Xuân Hồi cho rằng, có 3 điểm các nước thường tiếp cận gồm:

Một là, tính đúng, tính đủ trong chi phí mà hộ tiêu thụ gây ra cho hệ thống điện là điểm đầu tiên mà các quốc gia luôn cố gắng hướng đến. Với cách tiếp cận này, sẽ thể hiện đúng được cơ cấu biểu giá. Những khác biệt trong cung cấp điện cho hộ sản xuất, cho hộ sinh hoạt sẽ dẫn tới khác biệt trong cơ cấu biểu giá.

Hai là, các nước trên thế giới tách bạch tương đối rõ về giá điện, mặc dù giá điện ở nước nào cũng có sự điều tiết của Chính phủ. Các nước khác sẽ tách bạch giữa hoạt động mang tính chất công ích và những hoạt động mang tính chất thị trường.

“Chúng ta cấp điện ra đảo, chi phí cung ứng là 7.000-8.000 đồng, nhưng chúng ta vẫn đang bán giá đồng nhất trên toàn quốc là khoảng 2.200 đồng. Chúng ta đang gom vào và vẫn bán như vậy, chứ ở nước ngoài, đương nhiên phải có phần hỗ trợ rất rõ ràng từ phía chính phủ. Khi đó, bản thân ngành điện sẽ hoạt động minh bạch”, PGS.TS. Bùi Xuân Hồi chỉ ra sự khác biệt giữa cách tính giá điện giữa nước ta và nước ngoài.

Ba là, cơ cấu biểu giá là cách tiếp cận thông thường của các nước trên thế giới. Trong đó, cơ cấu biểu giá thường mang 2 thành phần gồm giá công suất (giá thuê bao) và chi phí điện năng (thuê bao xong rồi, dùng bao nhiêu trả bấy nhiêu).

PGS.TS. Bùi Xuân Hồi cho rằng cách tính theo giá bán lẻ điện bình quân hiện nay có hạn chế, nhưng mấu chốt nhất vẫn là vấn đề điều hành giá. Nếu tách bạch được hoạt động công ích và hoạt động thị trường thì sẽ có cơ chế điều tiết giá phù hợp. Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường.

“Chúng ta xây dựng cơ cấu biểu giá từ năm 2014, khi chúng ta mong muốn phát triển sản xuất nên để giá điện sản xuất thấp. Chúng ta muốn cân bằng tài chính cho EVN, chúng ta buộc phải đẩy giá điện kinh doanh lên. Trong quá trình đấy, bắt buộc phải điều tiết dần, ưu tiên cho sản xuất dần giảm đi và trả đúng vai trò của hộ sản xuất. Nhưng chúng ta để lệch quá và không điều chỉnh, dẫn đến việc bây giờ nếu ngay lập tức xóa bù chéo thì chắc chắn không làm được vì sẽ gây sốc cho nền kinh tế. Nhưng rõ ràng phải hành động để từng bước điều tiết giá điện theo cơ chế thị trường. Đây là điều rất cần thiết. Tôi cho rằng phải định vị đúng, không phải vướng mắc về cách tính giá thành, mà quan trọng nhất là công tác điều hành giá”, PGS.TS. Bùi Xuân Hồi nhấn mạnh.

4 bất cập lớn của giá điện

Thẳng thắn nhìn nhận, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa chỉ ra rằng, có 4 bất cập rất lớn về giá điện của nước ta hiện nay.

Bất cập thứ nhất có tính chất bao trùm là giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường. Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị đã đánh giá, chính sách năng lượng nước ta còn bất cập và chưa hoàn toàn phù hợp với cơ chế thị trường.

“Chưa phù hợp với cơ chế thị trường có nghĩa là gì? Chúng ta đều biết toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường. Giá thị trường thế giới thế nào, trong nước thế nào đều phản ánh vào giá hết. Thế nhưng, giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó; có lúc thì điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện. Số liệu mới nhất 2 năm 2022 – 2023 gần đây thì chính cách điều hành như vậy đã gây lỗ của ngành điện khoảng 47.500 tỷ đồng. Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới điện”, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá phân tích.

Bất cập thứ hai, giá điện hiện nay đang gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu. Vừa phải tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí, vừa phải khuyến khích thu hút đầu tư, phải đảm bảo an sinh xã hội, phải bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát.

Chuyên gia về giá Nguyễn Tiến Thỏa đánh giá, giá điện hiện nay đang gánh rất nhiều mục tiêu, có những mục tiêu lại ngược chiều nhau. Điều này dẫn đến việc xử lý các mục tiêu này rất khó hài hòa, khó đảm bảo được mong muốn đặt ra. Do vậy, cần có tính toán hợp lý vai trò của giá điện, ưu tiên vấn đề nào là mũi nhọn.

“Như Nghị quyết 55 đã nêu, phải dùng những biện pháp như là thuế, phí, các quỹ điều tiết các thị trường để điều tiết thị trường điện chứ không chỉ trông cậy vào việc kiềm chế giá thấp để đảm bảo được mục tiêu kiểm soát lạm phát. Phải tính toán lại chính sách phát điện từ chính sách thị trường này”, chuyên gia Nguyễn Tiến Thỏa nói thêm.

Thứ ba là bất cập trong cơ chế bù chéo giá điện hiện nay, để kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng. Đề án cải tiến biểu giá điện được đưa ra từ năm 2019 và cũng đã tính giảm dần bù chéo nhưng đến nay vẫn chưa làm được. Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị cũng đã yêu cầu phải chấm dứt bù chéo trong giá điện và cần đưa vào Luật Điện lực mới để luật hóa yêu cầu này.

“Bù chéo ở đây thể hiện cái gì? Bù chéo giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt trong sản xuất ở mức độ nhất định. Một điểm nữa là bù chéo về giá điện giữa các vùng miền với nhau. Điện ở các xã, huyện hải đảo thường 7.000-9.000, nhưng chúng ta vẫn bán 1.000-2.000, tức là lấy vùng thấp bù cho vùng cao...”, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá phân tích.

Bất cập thứ tư là giá điện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội. Chính sách giá điện vẫn còn lẫn lộn, không bảo đảm đúng nguyên lý về giá cả để bảo đảm mục tiêu khuyến khích ngành điện phát triển, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.