“Đất nước là quê hương” - một câu nói đơn giản nhưng hàm chứa sức mạnh của tầm nhìn chiến lược, của tình yêu tổ quốc lớn hơn mọi địa phương, dòng họ, làng xã. Khi Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu câu nói ấy tại Hội nghị toàn quốc quán triệt triển khai Nghị quyết Trung ương 11 ngày hôm nay, 16/4, không ít người đã lặng đi. Bởi nó không chỉ là lời hiệu triệu cho một cuộc cải cách hành chính mang tính lịch sử, mà còn là lời cảnh tỉnh trước một căn bệnh đã từng nhiều lần làm chậm bước tiến của đất nước: tư tưởng bản vị địa phương chủ nghĩa - lối nghĩ coi “quê mình” là trên hết, là bất khả xâm phạm, dù điều đó có thể làm cản trở không gian phát triển chung của quốc gia.
Tư duy bản vị đã lỗi thời
Lịch sử đã chứng minh, mỗi khi Việt Nam bước vào một giai đoạn cải tổ lớn - đổi mới kinh tế, tinh gọn bộ máy - thì tư tưởng bản vị lại có cơ hội trỗi dậy. Khi bàn chuyện sáp nhập tỉnh, vẫn có những người viện dẫn lý do văn hóa, lịch sử, địa hình để phản đối; có những cán bộ “sợ mất chức”, sợ quyền lực bị phân tán nên chống đối bằng cách trì hoãn, đòi thêm đánh giá, lập luận thiếu thuyết phục rằng “dân chưa đồng thuận”.
Thế nhưng, liệu giữ lại một cái tên tỉnh có từ thời thực dân, hay một bộ máy cồng kềnh chỉ để thỏa mãn cảm giác “quê mình vẫn riêng biệt” có thực sự giúp quê hương phát triển? Hay chỉ là cái cớ để bảo vệ một vài “lợi ích cục bộ”?
Tư tưởng ấy đang kéo lùi tiến trình hội nhập - nơi yêu cầu những “đơn vị hành chính thông minh”, “vùng kinh tế tích hợp”, “kết nối hạ tầng xuyên tỉnh” và “liên kết vùng - liên minh địa phương” thay cho cái bóng chia rẽ hành chính - ngăn cách phát triển.
 |
| "Đất nước là quê hương". Ảnh minh họa |
Sáp nhập là xu thế toàn cầu, không phải tùy hứng
Thế giới đã có vô số minh chứng cho thấy: cải tổ đơn vị hành chính - nếu làm quyết liệt - sẽ tạo cú hích mạnh cho phát triển.
Nhật Bản: Giai đoạn 2000 - 2006, nước này đã sáp nhập hơn 3.000 đơn vị hành chính cấp xã xuống còn khoảng 1.700, với mục tiêu tăng hiệu quả quản trị và phân bổ ngân sách thông minh. Không ai còn tiếc nuối một cái tên xã nhỏ nếu cái được là trường học hiện đại, hạ tầng đồng bộ và dịch vụ công nhanh gọn.
Đừng hỏi “quê tôi có giữ tên không?”, hãy hỏi “sáp nhập xong, người dân được gì?”. Cần chiến dịch truyền thông chính xác, đúng tầm để chặn đứng luận điệu dân túy “mất tên tỉnh là mất quê hương”. Cần làm rõ hơn lựa chọn: tỉnh nào cần sáp nhập, hiệu quả ngân sách ra sao, năng lực đầu tư thay đổi thế nào….để người dân thêm tin tưởng ủng hộ. Cần lấy chính “nhân dân” làm trung tâm - nhưng là nhân dân tỉnh mới, vùng mới, không phải chỉ nhóm lợi ích địa phương cũ. Cần “đổi tên để đổi đời” - biến mỗi lần cải tổ hành chính thành cú hích phát triển kinh tế và thể chế quản trị.
Trong lịch sử, không có dân tộc nào lớn mạnh khi cứ mãi níu kéo ranh giới làng xã. Cũng như không có quốc gia nào hội nhập mà vẫn còn tư tưởng “tỉnh tôi riêng biệt”. Khi Tổng Bí thư khẳng định: “Đất nước là quê hương” - đó không phải lời tạm biệt cái cũ, mà là lời mời gọi đi cùng cái mới, đổi mới để bứt phá.
Tại Pháp, từ năm 2015, nước này giảm số vùng hành chính từ 22 xuống còn 13 để tăng sức cạnh tranh vùng. Người dân ban đầu phản đối vì lo “mất bản sắc”, nhưng 5 năm sau, số liệu kinh tế cho thấy các vùng mới sáp nhập tăng trưởng nhanh hơn 2 - 3 lần so với trước.
Hay tại Hàn Quốc, năm 1995, TP. Gwangju sáp nhập với tỉnh Gwangju. Kết quả là ngân sách đầu tư tập trung hơn, thu hút FDI tăng hơn 35% chỉ sau 3 năm.
Với Việt Nam, chúng ta cũng không xa lạ với các cuộc sáp nhập. Lào Cai - Yên Bái từng nhập vào thập niên 60, sau này lại tách. Hà Tây sáp nhập về Hà Nội năm 2008 - một quyết định ban đầu gây tranh cãi nhưng đến nay, những người sống ở Hà Đông, Sơn Tây đều thấy rõ sự thay đổi. Đường xá rộng hơn, quy hoạch tốt hơn, cơ hội việc làm nhiều hơn. Có chăng, cái cần làm là quản trị sau sáp nhập tốt, chứ không phải sợ sáp nhập vì mất tên tỉnh.
Không gian phát triển mới: Phá bỏ “lũy tre làng” cũ kỹ
Bám víu vào cái tên cũ, ranh giới cũ - chẳng khác nào giữ lại những “lũy tre làng hành chính” giữa thời đại Internet vạn vật. Trong bối cảnh chuyển đổi số, liên kết vùng, logistics liên tỉnh, hành chính không còn chỉ là biên giới quản lý - mà là nền tảng hạ tầng phát triển.
Thay vì tỉnh nhỏ, cơ sở phân tán, cần mô hình “siêu tỉnh” - nơi nguồn lực tập trung, có thành phố trung tâm dẫn dắt. Một khu công nghiệp xuyên hai huyện - một tuyến cao tốc cắt qua ba tỉnh - cần được quản lý đồng bộ, không thể “ông nào cũng đòi phần mình”.
Nói rộng hơn, điều người dân cần là: dịch vụ tốt hơn - học hành thuận lợi - đầu tư nhiều hơn - y tế gần hơn, chứ không phải “tên tỉnh của tôi vẫn còn trên bản đồ”.
Đặt lại hệ tọa độ tư duy chính trị
Còn nhớ năm 1963, hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang sáp nhập, Bác Hồ đã đến dự và nói chuyện tại Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Hà Bắc lần thứ I tổ chức tại thị xã Bắc Giang ngày 17/10/1963. Người nói: “Ngày nay hai tỉnh mới nhập thành một. Đảng viên và cán bộ hai tỉnh cũng phải tuyệt đối tránh địa phương chủ nghĩa. Không nên nghĩ rằng tỉnh này bị nhập vào tỉnh kia. Sự thật là do hai tỉnh sáp nhập với nhau thành một tỉnh lớn của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đó là một sự mở rộng tốt đẹp. Sáp nhập tổ chức là về hình thức. Cần phải nhất trí về tư tưởng, về hành động, về tình cảm”.
Phát biểu “Đất nước là quê hương” không chỉ là khẩu hiệu - đó là sự lật ngược quan điểm: từ chỗ co cụm vào làng xã sang mở rộng tầm nhìn quốc gia. Đó là lời nhắn gửi cán bộ, đảng viên: nếu còn giữ tâm thế “chỉ lo cho huyện mình, tỉnh mình” thì chưa thể làm chính trị thời đại mới.
Chính trị hôm nay là chính trị phát triển - là “làm giàu cho quê hương bằng cách thay đổi nó”, không phải “giữ mãi cái cũ để cảm thấy an tâm”. Một tư duy quản trị cấp cao không thể chấp nhận tình trạng “địa phương xin giữ nguyên vì đặc thù” mà không có bằng chứng thực tế.