Bài toán lúa gạo và thời điểm quyết định đối với an ninh lương thực toàn cầu

Giá gạo trồng ở Kenya đã tăng vọt cách đây một thời gian vì giá phân bón cao hơn và hạn hán kéo dài hàng năm ở vùng Sừng châu Phi đã làm giảm sản lượng. Gạo giá rẻ nhập khẩu từ Ấn Độ đã lấp đầy khoảng trống, nuôi sống nhiều người trong số hàng trăm nghìn cư dân ở khu ổ chuột Kibera của Nairobi, những người sống sót với chưa đầy 2 USD một ngày. Nhưng điều đó đang thay đổi. Giá một bao gạo 25 kg (55 pound) đã tăng 1/5 kể từ tháng 6. Các nhà bán buôn vẫn chưa nhận được hàng dự trữ mới kể từ khi Ấn Độ, nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới cho đến nay, cấm một số lô hàng gạo.

Đó là một nỗ lực của quốc gia đông dân nhất thế giới nhằm kiểm soát giá cả trong nước trước một năm bầu cử quan trọng, nhưng nó đã để lại một khoảng trống lớn khoảng 9,5 triệu tấn (10,4 tấn) gạo mà mọi người trên thế giới cần, khoảng 1/5 xuất khẩu toàn cầu.

An ninh lương thực toàn cầu đang bị đe dọa kể từ khi Nga tạm dừng thỏa thuận cho phép Ukraine xuất khẩu lúa mì và hiện tượng thời tiết El Nino cản trở sản xuất lúa gạo. Giờ đây, giá gạo đang tăng vọt, chẳng hạn như giá xuất khẩu gạo của Việt Nam đã đạt mức cao nhất trong 15 năm, khiến những người dễ bị tổn thương nhất ở một số quốc gia nghèo nhất gặp rủi ro.

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc cho biết thế giới đang ở một bước ngoặt. Ngay cả trước những hạn chế của Ấn Độ, các quốc gia đã tăng cường mua gạo với dự đoán về sự khan hiếm sau này khi El Nino xảy ra, tạo ra một cuộc khủng hoảng nguồn cung và giá cả tăng vọt.

Điều có thể khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn là nếu lệnh cấm nhập khẩu gạo non-basmati của Ấn Độ tạo ra hiệu ứng domino và các nước khác cũng làm theo. Hiện tại, Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất đã tạm dừng xuất khẩu gạo để duy trì lượng gạo dự trữ trong nước. Một mối đe dọa khác là nếu thời tiết khắc nghiệt gây thiệt hại cho cây lúa ở các nước khác. El Nino là sự nóng lên tự nhiên, tạm thời và không thường xuyên của một phần Thái Bình Dương làm thay đổi các kiểu thời tiết toàn cầu và biến đổi khí hậu đang khiến chúng trở nên mạnh mẽ hơn. Các nhà khoa học dự đoán một trong những tiến trình sẽ mở rộng đến mức siêu lớn, và trong quá khứ, chúng đã dẫn đến thời tiết khắc nghiệt, từ hạn hán đến lũ lụt.

Tác động sẽ được cảm nhận trên toàn thế giới. Tiêu thụ gạo ở châu Phi ngày càng tăng và hầu hết các nước đều phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu. Trong khi các quốc gia có dân số ngày càng tăng như Senegal đang cố gắng tự trồng thêm lúa gạo thì nhiều nước đang gặp khó khăn. Gạo nhập khẩu - 70% trong số đó đến từ Ấn Độ - đã trở nên cực kỳ đắt đỏ ở Senegal. Người phát ngôn Bộ Nông nghiệp Mamadou Aïcha Ndiaye cho biết Senegal sẽ chuyển sang các đối tác thương mại khác như Thái Lan hoặc Campuchia để nhập khẩu, mặc dù quốc gia Tây Phi này không còn xa với khả năng tự cung tự cấp gạo, với hơn một nửa nhu cầu được trồng tại địa phương.

Các nước châu Á, nơi trồng và tiêu thụ 90% lượng gạo trên thế giới, đang gặp khó khăn về sản xuất. Philippines đang quản lý nước một cách cẩn thận với dự đoán sẽ có ít mưa hơn trong bối cảnh El Nino khi cơn bão Doksuri tấn công khu vực sản xuất lúa gạo phía bắc của nước này, gây thiệt hại cho vụ lúa trị giá 32 triệu USD - ước tính chiếm 22% sản lượng hàng năm của nước này. Quốc gia quần đảo này là nhà nhập khẩu gạo lớn thứ hai sau Trung Quốc và Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã nhấn mạnh sự cần thiết phải đảm bảo đủ dự trữ.

Chuyên gia chính sách lương thực Ấn Độ Devinder Sharma cho biết việc hạn chế gạo của Ấn Độ cũng được thúc đẩy bởi thời tiết thất thường: Gió mùa không đều cùng với hiện tượng El Nino đang rình rập có nghĩa là lệnh cấm một phần là cần thiết để ngăn giá lương thực tăng cao. Chuyên gia Ashok Gulati thuộc Hội đồng Nghiên cứu về Quan hệ kinh tế quốc tế của Ấn Độ cho biết, những hạn chế này sẽ khiến gần một nửa lượng gạo xuất khẩu thông thường của nước này bị đình trệ trong năm nay.

Những hạn chế lặp đi lặp lại khiến Ấn Độ trở thành nhà xuất khẩu không đáng tin cậy. Điều đó không tốt cho doanh nghiệp xuất khẩu vì phải mất nhiều năm để phát triển các thị trường này. Việt Nam, một nước xuất khẩu gạo lớn, đang hy vọng tận dụng được lợi thế.

Với giá xuất khẩu gạo ở mức cao nhất trong 15 năm và kỳ vọng sản lượng hàng năm sẽ cao hơn một chút so với năm ngoái, Việt Nam đang cố gắng giữ giá trong nước ổn định đồng thời đẩy mạnh xuất khẩu. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết đang nỗ lực tăng diện tích đất ở Đồng bằng sông Cửu Long dành để trồng lúa thêm khoảng 500 km2.

Philippines đang đàm phán với Việt Nam để cố gắng mua ngũ cốc với giá thấp hơn, trong khi Việt Nam cũng đang nhắm tới Vương quốc Anh, quốc gia nhận phần lớn gạo từ Ấn Độ. Nhưng các nhà xuất khẩu Thái Lan đang cảnh giác. Chính phủ Thái Lan dự kiến sẽ xuất khẩu nhiều gạo hơn so với năm ngoái, với xuất khẩu trong 6 tháng đầu năm cao hơn 15% so với cùng kỳ năm 2022.

Nhưng sự thiếu rõ ràng về những gì Ấn Độ sẽ làm tiếp theo và những lo ngại về El Nino có nghĩa là các nhà xuất khẩu Thái Lan không muốn nhận đơn đặt hàng, các nhà điều hành nhà máy xay xát không muốn bán và nông dân đã tăng giá gạo chưa xay xát. Với giá cả dao động, các nhà xuất khẩu không biết báo giá nào bởi vì giá có thể tăng trở lại vào ngày hôm sau.

Singapore, Indonesia và Philippines đang kêu gọi Ấn Độ tiếp tục xuất khẩu gạo sau quyết định của New Delhi đình chỉ xuất khẩu gạo trắng non-basmati ra nước ngoài để giúp giảm giá. Singapore đã yêu cầu khoảng 110.000 tấn gạo từ Ấn Độ, trong khi Indonesia dự định nhập khẩu 1 triệu tấn gạo để giảm bớt sự gián đoạn trên thị trường lương thực do thời tiết xấu gây ra.

Các quốc gia và tổ chức khác, bao gồm Liên hợp quốc và Bangladesh, đã tăng nhu cầu về gạo từ Ấn Độ. Chương trình Lương thực thế giới của Liên hợp quốc gần đây đã yêu cầu các nhà cung cấp Ấn Độ cung cấp 200.000 tấn gạo để viện trợ nhân đạo nhằm cải thiện an ninh lương thực toàn cầu. Liên hợp quốc cho biết thêm nguồn cung gạo bị tổn hại đáng kể do đại dịch Covid-19 và xung đột Ukraine, Bangladesh cũng đang đàm phán với Ấn Độ về nguồn cung thực phẩm.