AfCFTA mở ra chương mới đẩy nhanh phục hồi thương mại liên châu Phi

Khi các quốc gia tiếp tục chiến đấu với đại dịch, thị trường không biên giới trị giá 3,4 nghìn tỷ USD do AfCFTA tạo ra mang đến cơ hội giảm thiểu tác động tăng trưởng, nghèo đói và bất bình đẳng do Covid-19 gây ra, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng bền vững và bao trùm trên lục địa. Thương mại nội châu Phi hiện ở mức thấp, chiếm 14,4% tổng kim ngạch xuất khẩu của châu Phi. UNCTAD ước tính rằng, AfCFTA có thể thúc đẩy thương mại nội khối châu Phi lên khoảng 33% và cắt giảm thâm hụt thương mại của lục địa này xuống 51%.

Tăng trưởng kinh tế

Trước khi đại dịch xảy ra, châu lục này đã có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, nhưng hầu như không bao trùm - các lợi ích thu được không được phân bổ công bằng trên toàn xã hội. Tăng trưởng kinh tế chỉ có thể bao trùm nếu nó giảm được cả đói nghèo và bất bình đẳng.

Báo cáo Phát triển kinh tế ở châu Phi mới nhất năm 2021 của UNCTAD cho thấy, mức tăng trưởng chưa từng có của châu Phi trong những năm 2000 không giúp cải thiện đáng kể sinh kế cho hầu hết người châu Phi, vì khoảng cách thu nhập giữa người giàu và người nghèo ngày càng gia tăng. Theo báo cáo, khoảng 34% hộ gia đình châu Phi sống dưới mức nghèo khổ quốc tế (1,9 USD mỗi ngày) và khoảng 40% tổng tài sản thuộc sở hữu của khoảng 0,0001% dân số châu lục. Đại dịch đã làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng và tình trạng dễ bị tổn thương của các nhóm yếu thế, dẫn đến thêm 37 triệu người ở châu Phi cận Sahara sống trong tình trạng cực kỳ nghèo đói.

Một câu hỏi quan trọng là tăng trưởng kinh tế thông qua hội nhập khu vực có thể đóng góp như thế nào vào việc xóa đói giảm nghèo, cắt giảm bất bình đẳng và thúc đẩy phát triển toàn diện, một mục tiêu chính trong Chương trình nghị sự 2063 của Liên minh châu Phi.

Báo cáo của UNCTAD cho thấy, khu vực thương mại tự do của lục địa này có thể mang lại tăng trưởng kinh tế toàn diện đáng kể cho 1,3 tỷ dân của châu Phi, nhưng khu vực này cần các biện pháp để tăng năng suất và mở rộng cơ hội, vì những lợi ích này sẽ không tự động đến. Chỉ riêng các chính sách thương mại khó có thể hỗ trợ tăng trưởng kinh tế toàn diện trên lục địa. Các biện pháp cần thiết khác bao gồm hợp tác trong việc thúc đẩy các chính sách đầu tư và cạnh tranh, tăng tốc tài trợ cho cơ sở hạ tầng tạo điều kiện cho mối liên kết nông thôn - thành thị và cung cấp khả năng tiếp cận bình đẳng với các cơ hội kinh tế - xã hội và các nguồn lực sản xuất.

AfCFTA cần có các biện pháp hỗ trợ mạnh mẽ hơn nhằm vào phụ nữ, những người chiếm tỷ trọng lớn nhất trong các thương nhân phi chính thức, chiếm 70% đến 80% ở một số quốc gia, thanh niên, doanh nghiệp nhỏ và thương nhân xuyên biên giới, vì những nhóm này đã trải qua sự suy giảm hoàn toàn về tiết kiệm của họ do các hạn chế do đại dịch gây ra. Thương mại xuyên biên giới phi chính thức có thể chiếm tới 90% dòng chảy thương mại chính thức ở một số quốc gia và đóng góp tới 40% tổng thương mại trong các cộng đồng kinh tế khu vực như Cộng đồng phát triển Nam Phi và thị trường chung Đông và Nam Phi.

Cơ hội 22 tỷ USD chưa được khai thác

Dữ liệu của UNCTAD cho thấy, tiềm năng xuất khẩu chưa được khai thác hiện tại của lục địa này lên tới 21,9 tỷ USD, tương đương 43% xuất khẩu trong nội địa châu Phi. Tiềm năng xuất khẩu bổ sung 9,2 tỷ USD có thể được thực hiện thông qua tự do hóa một phần thuế quan trong khuôn khổ AfCFTA trong 5 năm tới. Để mở ra tiềm năng chưa được khai thác, các hàng rào phi thuế quan khác nhau trong nội bộ châu Phi, bao gồm các biện pháp phi thuế quan tốn kém, khoảng cách cơ sở hạ tầng và khoảng cách thông tin thị trường, cần phải được giải quyết thành công. Điều này đòi hỏi những nỗ lực chung trong khuôn khổ AfCFTA.

Ngoài ra, hợp tác lâu dài trong các chính sách đầu tư và cạnh tranh sẽ là điều cần thiết để vượt qua sự thống trị thị trường của một số tác nhân và giảm bớt các rào cản về cơ cấu và quy định đối với việc gia nhập thị trường. Thương mại nội châu Phi bao gồm 61% hàng hóa chế biến và sơ chế, cho thấy lợi ích tiềm năng cao hơn từ thương mại khu vực lớn hơn để tăng trưởng chuyển đổi và bao trùm.

Đánh giá gần đây nhất của UNCTAD về vận tải hàng hải năm 2021 cho thấy, AfCFTA cũng có thể thúc đẩy thương mại hàng hải ở châu Phi, vì dự kiến ​​sẽ làm tăng nhu cầu đối với các phương thức vận tải khác nhau trên lục địa này, do đó sẽ làm tăng yêu cầu đầu tư cho cơ sở hạ tầng và thiết bị - cảng và tàu trong trường hợp vận tải biển. Nhưng để nhận ra đầy đủ lợi ích của AfCFTA, cần phải giải quyết nhu cầu quan trọng về tài chính và phát triển cơ sở hạ tầng và dịch vụ đầy đủ ở châu Phi để hỗ trợ kết nối hàng hải.

Hứa hẹn về chuỗi giá trị khu vực

Việc cấu hình lại các chuỗi giá trị toàn cầu trong bối cảnh đại dịch sẽ có ý nghĩa sâu sắc đối với tăng trưởng kinh tế toàn diện và bền vững trên lục địa. Đại dịch là một điểm uốn trong sự chuyển dịch theo hướng địa lý kinh tế toàn cầu mới được bản địa hóa hơn với chuỗi giá trị khu vực ngắn hơn, xanh hơn và nhiều hơn, số hóa nhiều hơn và dấu chân sản xuất toàn cầu nhẹ hơn.

Theo AfCFTA, châu lục này có thể phát triển và củng cố chuỗi giá trị khu vực, đồng thời tạo cơ hội cho các quốc gia sử dụng các lợi thế khu vực để tăng cường khả năng cạnh tranh, đa dạng hóa nguồn cung sản phẩm và xuất khẩu các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn, giúp đưa châu Phi thoát khỏi những cú sốc kinh tế trong tương lai. Xu hướng toàn cầu hóa cũng đang đi kèm với sự chuyển dịch sang các chuỗi giá trị vô hình hơn, kỹ thuật số hơn và nhiều dịch vụ hơn dẫn đầu. Do đó, các quốc gia châu Phi cần phải xem xét cẩn thận cách họ tạo ra và nắm bắt giá trị từ sự tham gia của họ với nhau và với thế giới rộng lớn hơn.

Thành công của AfCFTA sẽ phụ thuộc vào khả năng áp dụng các quy tắc đơn giản, minh bạch và dễ dự đoán có thể giúp tạo ra các chuỗi giá trị khả thi hơn trên toàn khu vực, gần hơn với gia đình trên khắp thị trường châu Phi. Triển vọng tốt cho các chuỗi giá trị khả thi của châu Phi trong các ngành như chè, ca cao - socola, bông vải, nước giải khát, xi măng và ô tô, cũng như các ngành công nghiệp sáng tạo, dược phẩm và các ngành khác mang lại con đường đa dạng hóa kinh tế.

Người thay đổi cuộc chơi

Khu vực thương mại tự do của lục địa này phải là người thay đổi cuộc chơi cho ngành công nghiệp toàn châu Phi. Việc chú trọng hơn vào thương mại hàng hóa công nghiệp trong nội bộ châu Phi thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa của châu Phi và sự phát triển của lĩnh vực sản xuất, mang lại nhiều cơ hội việc làm hơn cho dân số trẻ đang bùng nổ của châu lục này. Điều quan trọng nữa là sự hợp tác giữa các nước châu Phi trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới được tăng cường, sẽ đóng một vai trò quan trọng không chỉ trong các kế hoạch phục hồi sau Covid-19 mà còn trong thập kỷ hành động nhằm thực hiện Chương trình nghị sự 2030 về Phát triển bền vững. AfCFTA cũng có thể thúc đẩy sự hợp tác trong khu vực để giải quyết tai họa của các dòng tài chính bất hợp pháp, vốn tạo ra gần 90 tỷ USD tài chính bị mất từ ​​châu Phi mỗi năm, chiếm gần một nửa khoảng cách đầu tư vào các mục tiêu phát triển bền vững trong khu vực.